INTRODUÇÃO
Pretende-se aqui falar de vários fenómenos fonéticos que se podem encontrar no mirandês da raia seca. Essa modalidade era conhecida pelo nome de atrabessado, i.e.: eilhes falan atrabessado. Este artigo visa melhor dar a conhecer o raiano para que as suas caracteristicas sejam incorporadas numa futura convenção ortográfica, e eventualmente ensinadas ou divulgadas aos alunos das aulas de mirandês.
Os fenómenos aqui apresentados podem também ser comuns a outras modalidades do mirandês, nomeadamente o central e o sendinês.
ALGUNS FENÓMENOS LINGUÍSTICOS
Segue-se uma lista de vários fenómenos ainda presentes ou já em decadência na fala da gente raiana.
Alto-: prefixo que corresponde ao portugués auto-, i.e : altomoble > automovel, autocarro > altocarro, altomatico > automatico. [1]
É estranho que esse fenomeno não aparece em outras palavras, i.e : autor > outor, autorizar > outorizar. [2]
Arre-, arr-: prefixo que tal como se pronuncia pode ter uma origem pre-romana. No antanto ele aparece com três sentidos diferentes [3]:
- sentido de proveniência: arraiano, pessoa que é da raia;
- sentido de acção : arraiar (emitir raios), arrecebir (acção de receber), arrespunder (acção de responder), arregar (acção de regar), arrecular (acção de recuar),...
- sentido de reforço de uma palavra, sobretudo insultos : arre-diabo, arre-carago, arre-conho, arre las ostias, ...
Al, lo (artigo): a Convenção Ortográfica actual estipula que o artigo masculino mirandés é l, porém na raia (e tambem observei o fenomeno na Pruoba) esta forma do artigo não existe ou usa-se raramente, empregando-se vulgarmente al ou lo. Vários exemplos podem ser escutados numa conversa : al carro, al panho, ... mas tambem se pode ouvir assim : tengo’l pan aende na mesa. Neste ultimo caso o 'a' desaparece porque é absorbido pela vogal 'o' de tengo.
Usa-se lo em frases do tipo : Adonde lo tenes? No entanto tambem se observa alteração entre lo / al. Pois a frase anterior tambem se pode dizer assim : Adonde al tenes?
Esta forma do artigo não tem de ser confundida com al que corresponde no português a 'ao', i.e : Al tou carro stá pronto pra irmos al Porto > O teu carro esta pronto para irmos ao Porto.
lo (Li. ant.) > o (Pt)
> al (Mir.), l, lo.
a lo (Li. ant.) > ao (Pt)
> al (Mir.)
Al, lo (pronome) : o pronome pode tambem ter alterações entre al, lo e l, como se pode ver nos seguintes exemplos :
- [...] tengo-l you.
- Ha nino! Quien t’al dou?
- Ha! Mas fui el que te lo dou!
- Mas i quien te lo dixo?
- Pus fui Zé que m’al dixo.
- Diç lo que ye!
- Diç-m’al que tenes.
-...
Referências :
[1] P. Antonio Mourinho, Subsídios para um tratado de dialectologia portuguesa: origens do mirandês, caracter arcaizante do mirandés, LINGUA PORTUGUESA - volume X, p.22.
[2] Moisés Pires, Pequeno Mocabulario Mirandês-Português, p.373.
[3] Moisés Pires, Pequeno Vocabulario Mirandês-Português, pp.91-96.
Thierry Alves
[cuntina]
Pretende-se aqui falar de vários fenómenos fonéticos que se podem encontrar no mirandês da raia seca. Essa modalidade era conhecida pelo nome de atrabessado, i.e.: eilhes falan atrabessado. Este artigo visa melhor dar a conhecer o raiano para que as suas caracteristicas sejam incorporadas numa futura convenção ortográfica, e eventualmente ensinadas ou divulgadas aos alunos das aulas de mirandês.
Os fenómenos aqui apresentados podem também ser comuns a outras modalidades do mirandês, nomeadamente o central e o sendinês.
ALGUNS FENÓMENOS LINGUÍSTICOS
Segue-se uma lista de vários fenómenos ainda presentes ou já em decadência na fala da gente raiana.
Alto-: prefixo que corresponde ao portugués auto-, i.e : altomoble > automovel, autocarro > altocarro, altomatico > automatico. [1]
É estranho que esse fenomeno não aparece em outras palavras, i.e : autor > outor, autorizar > outorizar. [2]
Arre-, arr-: prefixo que tal como se pronuncia pode ter uma origem pre-romana. No antanto ele aparece com três sentidos diferentes [3]:
- sentido de proveniência: arraiano, pessoa que é da raia;
- sentido de acção : arraiar (emitir raios), arrecebir (acção de receber), arrespunder (acção de responder), arregar (acção de regar), arrecular (acção de recuar),...
- sentido de reforço de uma palavra, sobretudo insultos : arre-diabo, arre-carago, arre-conho, arre las ostias, ...
Al, lo (artigo): a Convenção Ortográfica actual estipula que o artigo masculino mirandés é l, porém na raia (e tambem observei o fenomeno na Pruoba) esta forma do artigo não existe ou usa-se raramente, empregando-se vulgarmente al ou lo. Vários exemplos podem ser escutados numa conversa : al carro, al panho, ... mas tambem se pode ouvir assim : tengo’l pan aende na mesa. Neste ultimo caso o 'a' desaparece porque é absorbido pela vogal 'o' de tengo.
Usa-se lo em frases do tipo : Adonde lo tenes? No entanto tambem se observa alteração entre lo / al. Pois a frase anterior tambem se pode dizer assim : Adonde al tenes?
Esta forma do artigo não tem de ser confundida com al que corresponde no português a 'ao', i.e : Al tou carro stá pronto pra irmos al Porto > O teu carro esta pronto para irmos ao Porto.
lo (Li. ant.) > o (Pt)
> al (Mir.), l, lo.
a lo (Li. ant.) > ao (Pt)
> al (Mir.)
Al, lo (pronome) : o pronome pode tambem ter alterações entre al, lo e l, como se pode ver nos seguintes exemplos :
- [...] tengo-l you.
- Ha nino! Quien t’al dou?
- Ha! Mas fui el que te lo dou!
- Mas i quien te lo dixo?
- Pus fui Zé que m’al dixo.
- Diç lo que ye!
- Diç-m’al que tenes.
-...
Referências :
[1] P. Antonio Mourinho, Subsídios para um tratado de dialectologia portuguesa: origens do mirandês, caracter arcaizante do mirandés, LINGUA PORTUGUESA - volume X, p.22.
[2] Moisés Pires, Pequeno Mocabulario Mirandês-Português, p.373.
[3] Moisés Pires, Pequeno Vocabulario Mirandês-Português, pp.91-96.
Thierry Alves
[cuntina]
El Atrabessadu ye mueitu más asemayáu al Llionés, nós dicimos tamién arrespundere, arrebentare, arrasbunnare(rannar cun dalgu), arrebatere, arremexere, arreculare, arrempuxare (purrare, emburriare, tamien pa interxeicions cumu (arreputa, (arrehostia.
ResponderEliminarY tenemos una solución al grupu ab- y ad- incicial llatinu y p+consonate: alscrebere(ad-scripere, almetire(ad-metere), yelsu(gipsus), selmana(septimana).
Nun sei mas parez qe falamos la mesma lliengua, lu mesmicu.
Si diç-lu tu a eilles que falamus la mesma cousa... vas a ver que teimosus son !
ResponderEliminarFaltamus al tiempu an que Fernan Coronas staba vivu, nun achas :
De Miranda a Llubarca,
de riu Nabia a riu Nalón,
Viva la fala gloriosa,
del gran Reinu de Lliyón.
[...]
Abraçu.