terça-feira, 12 de maio de 2009

Cumo screbir l «j» castelhano an mirandés?



Hai un cunjunto de palabras mirandesas que son ampréstimos de l castelhano i que nesta lhéngua se scríben cun «j». L eisemplo mais coincido ye manijero.

Quando se fizo la Proposta de Convenção Ortográfica aperponírun que se screbisse cun «gh», mas esso apuis zapareciu na Cumbençon de 1999. Manuela Barros Ferreira, na yá mui citada anterbista diç l seguinte:

«Tínhamos proposto palavras com «gh», como, por exemplo "manighero" em vez de "manijero", mas isso causou estranheza e foi retirado, já que eram empréstimos espanhóis, como se pode ver na página 22 da Proposta. A sugestão de retirada foi de um linguista espanhol. Essa solução já não aparece na Convenção de 1999».

La berdade ye que na Cumbençon nien sequiera se amenta nesse assunto. Para quien nun ten acesso a la Proposta de Convenção Ortográfica Mirandesa, eiqui queda l que alhá se diç, a p.22, subre este assunto, antregrado nun apartado dedicado a «Grafias estrangeiras e adaptadas»:

«GH
Este dígrafo representa um som fricativo velar surdo, que corresponde ao j do castelhano e surge em empréstimos dessa língua (rogho).»

Cuido que ye amportante fazer eiqui un ambentairo cumpleto dessas palabras, para bermos la amportança relativa desses casos. Eiqui quédan ls eisemplos que se me lhémbran, cumbidando la quadrilha a acrecentá-los:

biejo
(chamadeiro i nomeada dua família de Sendin)
manijero
miaja
potejada
regajo

Ne l dicionário que tengo benido a screbir cun José Pedro Ferreira tenemos adotado la scrita solo cun «h», cumo sendo aspirado, yá que solo cun esse sonido aparece ne l meio daqueilhas palabras, yá que fuora desso ou aparece amj ampeço de palabra ou ne ls grupos «nh» i «lh». Na altura an que tomemos essa decision çcoinciemos que la Proposta habie ido pul camino arriba apuntado.
Quede tamien eiqui registrado que José L. de Vasconcelos nun trata este tema, al menos nun me dei de cuonta que sequiera amentasse nel.



17 comentários:

  1. Dius mos deia buonas nuites!

    Assi de repente, a mi lhembra-me ua tie de San Pedro que le chamában la tie Lijera (sendo que l J ten l tal balor de l J castelhano).
    I la Lijera nun era mi buona de dar l pelo!
    Abraço

    ResponderEliminar
  2. Buonas!
    Mirai ua cousa, pienso que para to l que se scribe eiqui puoda ser çcutido por to la giente durante más tiempo l número de posts a apersentar na pagina einicial de l blogue habie de creçer! Puis assi to la giente çcutirie las perpuostas dua forma más fácele sin tener que andar a percurar las postaiges ne ls arquibos!

    Abraço!
    Fernando Silva

    ResponderEliminar
  3. Buonas Nando,

    Yá stá.
    Mas nun te squeça que l melhor para ir pa ls assuntos ye melhor ir pulas chabes que stan al lhados.
    Essas chabes de ls assuntos son mui zambolbidas para poder ir a cada un de ls assuntos.

    Abraço,
    Amadeu Ferreira

    ResponderEliminar
  4. Buonas nuites, Amadeu,
    Buonas nuites a todos,

    Ye berdade que screbir essas quatro palabras que dá cumo eisemplos (i talbeç haba pouco mais…) cula letra « jota » para transcrebir esse sonido bien specífico i caraterístico de l castelhano (la fricatiba dorsal belar, se nun m’anganho) i que corresponde a [x] ne l AFI (AFA an mirandés)pon por acaso problema para ua lhéngua cumo la nuossa yá que essa letra tamien sirbe para transcrebir la fricatiba palatoalbeolar que aparece an palabras cumo « quaije, Janeiro, Juan, rejistir, etc.»
    La aperpuosta que faç cun José Pedro que cunsistirie an usar mas ye la letra « h » (neste caso antre dues bogales) para transcrebir la fricatiba dorsal belar parece mais antressante por acaso do que usar l dígrafo « gh » que puode criar cunfusones na medida an que puode ser assimilado i confundido até pura i simpresmente cula cunsuante « g » : la oclusiba belar que ten un sonido defrente.

    Antretanto, serie arteficial, julgo you, andar tamien a modeficar la ourtografie oureginal de topónimos ou nomes própios cumo : Guadalajara, Jaén, Gijón, Aranjuez, Trujillo, etc.

    ResponderEliminar
  5. Ana,
    l'ourtografie oureginal de Gijon ye Xixon :)

    ResponderEliminar
  6. "Xixón": puls bistos si, Thierry,(Mas cun acento tamien !) an asturiano.

    Claro que nessa lista de lhugares, la ourtografie que adotei (Tomei essa lhiberdade!) ye la de l castelhano cula letra jota para transcrebir la "fricatiba belar surda" (designaçon outelizada por Amadeu, la mesma que ancuntrei hoije ne l Diccionario de la Real Academia Española a perpósito dessa mesma letra, redigido... nó an asturiano... mas an castelhano).

    Excúsame Amigo, pero todavía no hablo asturiano. Un día posiblemente !

    ResponderEliminar
  7. You cuido que "gh" ye ua repersentaçon melhor pa l sonido "j" castelhano.

    Agarrando la palabra Castelhana "regajo" que ye mui popular por Sendin, al screbir solo Regaho cuorre-se l peligro de se ler solo "Regao";
    "Regagho" peç la melhor repersentaçon de l "j" spanhol (que se lei a mode sgarrar :-S).


    (essa nota nun debie era star nas grafies strangeiras que essas palabras yá son Mirandesas)
    Cristóvão Pires

    ResponderEliminar
  8. Este comentário foi removido pelo autor.

    ResponderEliminar
  9. En Llión y Stúrias usamos un signu qe nun eisiste n´hespannol, ye una h cun un punticu embaixu h. y representa una "h" aspirada como nel englés "Honey".
    Eiqí tenemos pocas pallabras qe lu llieven, cumu guah.e (ninu)y mah.u(guapu). Las pallabras qu´amentades ende acima tamien eisisten an sturllionés: migaya (miaja, forfalha ou "un bocadinho de dalgo") regoyu (regajo)vieyu, qe ye "viejo" en Hespannol, nun entiendu purqéi tenemos de usare emprestismos del Castiellanu y del pertués pa screbire sturllionés.

    ResponderEliminar
  10. Buonas tardes, Zurriellu,

    Usamos ou tentamos ousar na medida de l possible ampréstimos a lhénguas cumo l Pertués (L Pertués subretodo ne l caso de l Mirandés), l Castelhano ou tamien quien sabe, neste momento, a outras lhénguas cumo l Francés i l Anglés porque son agora estas lhénguas para muitos de nós assi i todo que melhor cunhecemos i mais praticamos.
    Acuntece que até un "sturllionés" cumo bós chega a amentar tamien nua lhéngua cumo l Anglés cun essa palabra "honey" (miel an Mirandés) que dá cumo eisemplo i que a mi me parece eicelente. (Poderiemos acrecentar outras mui cunhecidas tamien cumo "hello" ou "hi")
    Ajuda tamien a cunfirmar la sue anterbençon que la eideia que tubírun Amadeu i José Pedro de adotar la letra "h" para transcrebir la "fricatiba belar surda" (eicecional assi i todo an Mirandés puls bistos) ye pertinente tomando an cunta la realidade sociocultural que ye la nuossa hoije an die... realidade que yá nun ye la mesma que aqueilha que personalidades cumo Leite de Vasconcelos ou tamien l abade Sardina de San Martino cunhecírun inda ne l seclo XIX.
    Mas esta cumbersa tamien ten un antresse: a mi este Blogue dá-me ganas cada beç mais de ir outra beç até las Astúrias adonde yá fui ua beç mas durante mui pouco tiempo. L que sei ye que na altura (hai uns 10 anhos), gustei de cunhecer (ou de ampeçar a cunhecer) essa region de Spanha que yá na altura achei special... defrente de outras que cunheço tamien...
    Solo recentemiente quando ampecei a antressar-me mais pul Mirandés que ye la mie lhéngua de ourige ye que ampecei a dar mais amportáncia tamien a essa ourige quemun que ténen las nuossas lhénguas que son hoije l Mirandés i l Sturllionés... ou l Sturiano.
    Precisábamos (Nós que mos antressamos por essas lhénguas) de alguns cursos sien dúbeda para antender melhor essa ourige quemun i cumprender cumo essas lhénguas eiboluírun até hoije. Só dessa maneira poderiemos mais facelemente ampeçar a ancarar la heipótese de outelizar ua scrita mais outónoma talbeç an relaçon a las outras lhénguas:l Pertués, l Castelhano i outras lhénguas tamien.

    Ana Maria Fernandes

    ResponderEliminar
  11. ... que la eideia que tubírun Amadeu i José Pedro de aporfilhar la letra "h" para transcrebir la "fricatiba belar surda"...

    ResponderEliminar
  12. >Precisábamos (Nós que mos antressamos por essas lhénguas) de alguns cursos...

    A Ana, ua cidrerie an Uvieu, nada mas !

    ResponderEliminar
  13. Zurriellu,
    nada de mal cun essa palabras. SOn amprestimos qu'usamos ralas bezes pra falar dalgo ou dar ua alcunha a un, i.e : Mulhier baia que potejada tenes ende ! An beç de potejada ende pudrie s'usar galdrumada, mas isso, bon depende de las pessonas, de la situaçon. I siempre ye mas comico d'usar al Castelhano, purque ye bastante comica cume lhiengua. Pul menos pra mie :)

    ResponderEliminar
  14. Thierry,

    Sabes que bibi 10 anhos na Normandie. Por esso, era ampossible you nun gostar de cidra. I fui "sidra" sturiana me parece (de la marca El Gaitero; mas talbeç haba melhores i mais artesanales) que merquei inda hai poucos dies an Andorra que queda a pouco mais de dues horas de adonde moro agora. I alhá, sabes qual fui la lhéngua que oubi mais falar ? Palabra d'honra, parece-me que fui mesmo l Pertués cun mais de 10 000 Pertueses a bibir i a trabalhar alhá !
    I agora toma nota, tamien. Quando dizes: " SOn amprestimos qu'usamos ralas bezes pra falar dalgo ou dar ua alcunha a un"...
    L "regaho", por eisemplo, ye ua yerbica cun fuolhas pequerrixas i mei redondas que medra (nó ralas bezes ! mas an abundáncia !) an todos ls sítios adonde cuorre auga i médran tamien agriones(acerca de poços por eisemplo)i que se puode comer an salada, an special na Primabera quando inda nun aperta muito l sol i la planta inda nun ampeça a dar froles i semientes(pequeinhas froles brancas)...
    I cumbence-te: l regaho ye un regalo !
    (Mas de momento, sou ancapaç de dezir qual ye l nome dessa planta an francés...)

    * "regaho" ye ua palabra de la mesma família que l berbo "regar"

    ResponderEliminar
  15. Buonas nuites,

    Quanto a las palabras que pus ne l testo deixo eiqui dues notas:

    1 - «potejada» - ben de pote: ye un quemido mal atangado.


    2 - Yá hai uns anhos screbi algo subre «miaja», que eiqui deixo, sien le mexer, sendo cousa pula rama:

    Usa-se cumo pernúncia bulgar de migaja ‘miga de pan’ (DCECH, meaja II). La palabra miaja será ua forma bulgar moderna debida a la cunfusion cun meaja (galhadura; de l lhatin medialia ‘que queda ne meio). La palabra mais antiga será migaja i, inda antes, miga, de l lhatin mica ‘partícula, forfalha subretodo de l pan’. Zde l percípio de la lhéngua houbo tendéncia a sustituir-se miga por migaja (pertués migalha). La palabra tamien quier dezir la parte d’andrento de l pan que queda apuis de la costra, l que an mirandés se chama la miolha. Passou tamien a querer dezir ls parte d’andrento de algo. Talbeç seia esta la rezon porque se diç de l toucino ou presunto, porque ye la parte d’andrento cumo ne l pan. Fui cun este sentido, i solo cun este, que passou pa la fala de Sendin: ua miaja ye un cacho, ua talhada de persunto ou de toucino, anque seia cortada subre l delgado.
    Cunclusion: parece que miaja i meaja son cousas bien defrentes, al menos segundo Corominas-Pascual. Tamien la palabra miaja ye cunsidrada cumo forma bulgar moderna. La palabra debe de tener sido traída para Sendin puls que íban a segar ou a podar pa la Spanha, talbeç ne l sieclo XIX ou até ampeço de seclo XX. Cuido que la palabra ‘miaja’ passa al sendinés de modo mui anteressante, pus a essa palabra corresponde l pertués ‘migalha’. Ora, se eilhes aceitórun ‘miaja’ ye porque nun coincien l pertués ‘migalha’ ou le dában un sentido mui defrente. L correspundiente mirandés de ‘migalha’ ye ‘forfalha’.

    Amadeu

    ResponderEliminar
  16. Nos tamien tenemos mas outra palabra Castelhana que ye "la juela".

    ResponderEliminar
  17. Tantu forafaya cumu migaya (an deminutivu migayina) úsanse na mía rexón El Bierzu (onde tamién al oeste fálase gallegu an Llión; mas tamién hai xente qe diz migaja o miaja cun J castellana mas an gastellanu dizse "miga".
    Ende vos deixu un enllaz d´un cursu d´asturianu na rede pur si vos anteresa...y amás podes tomar la niciativa cumu exempru para fazer dalgu parcidu pal mirandês.
    (asturllionés central, tien deillas difrencias cun el asturllionés ocidental -mirandés y llionés-)

    http://www.asturies.com/asturianu/programa.htm

    ResponderEliminar