domingo, 22 de novembro de 2009

"Truquesas" i "Tejeiras": nomes sien singular?



La question que Ana Fernandes eiqui puso, ye amportante, cumo son todas las questiones relatibas a la nuossa lhéngua. You nunca habie pensado nessa question, yá que para mi la prática de la lhéngua era clara, quier dezir, essas palabras que eilha apersenta [tejeiras i truquesas] nunca las oubi ne l singular. Pensando un cachico mais subre l assunto, deixo eiqui algues pequeinhas notas que talbeç puodan ajudar, talbeç nó, mas que éran algo grandes para poner an comentairo al testo de Ana.

1. Cuido que las palabras que solo se úsan [stou a falar de l uso de la lhéngua] ne l plural, ténen a ber cun cousas / objetos que son cumpuostos de dues partes. Mas trata-se de pares de que ye feita ua cousa an que sous dous cumponientes, cada un deilhes tomado a parte, nun fázen sentido ou son yá outra cousa cun outro nome.
a) tejeiras, truquesas, atafales
Cada ua de las partes desses oubjetos nun eisiste de modo a formar ua cousa que faga sentido.
Nestes casos, l singular ten sentido lógico [i até eiqui nunca fui de lógica que you falei, mas solo de l uso de la lhéngua], mas hai que tener cuidado puis el yá nun quier dezir ua cousa, cumo ye la regra, mas metade dessa cousa, ua pieça que debide essa cousa al meio. Assi, quando se diç: ua alforja, ye dua metade de las alforjas que stamos a falar i por ende afuora. Esso quier dezir que inda quando ousamos l singular, caso l admítamos, nunca ye dun oubjeto desses que stamos a falar, mas de la sue metade que nunca eisiste de modo andependiente. Puode-se ousar esse singular? Claro que puode, mas yá nun stamos a falar dua cousa, mas solo de la sue metade.
An pertués, por eisemplo, ye defrente, yá que se usa l singular para senificar esse objecto cumpleto (tesoura, torquez, etc.), l que ye mui defrente de l uso mirandés.
b) alforjas
Cumo ye sabido, uas alforjas ténen un saco de cada lhado a que se le chama alforja. Cumo se puode ber, ye la metade de l oubjecto que stá an cousa, cada un de ls sous cumponientes, que nunca faç ua cousa andependiente, puis ende yá tenerá outro nome [cumo tal, saco].
Seia cumo fur, al cuntrário de l dezido an a) eiqui usa-se l singular, yá que cada ua de las sues partes puode tener outonomie funcional [mas nó ountológica], cumo se puode ber de l seguinte eisemplo: quando iba a regar la huorta las alforjas stában-se-me siempre a caier, porque lhebaba l balodo nua alforja i l sacho para mudar ls sucos na outra.
c) cestos sterqueiros, augadeiros
Diç-se sterqueiro de qualquiera cesto ousado ne l campo: portanto eiqui l singular faç sentido, mas yá ye outra cousa, yá nun se le puode chamar cestos sterqueiros cul balor dua sola cousa. Mas tal cumo an alforjas tamien se puode ousar l singular para dezir cada cesto, mas ende yá ye outra rialidade.

2. Hai pares de cousas an que cada un de ls sous cumponientes faç sentido i puode eisistir solo por si. Eisemplos antre muitos outros:
narizes [ls dous buracos de l nariz], oureilhas, piernas, braços, etc. etc.
Ende yá nun hai porblemas, yá que l par ye formado de dues cousas, de modo que nun se puode dezir que l singular seia metade dua outra cousa. Cada cousa ten andebiduialidade própia.

3. Hai inda outros casos [i deilhes solo eiqui deixo nota sien aperfundar muito] an que l pertués gusta mais de ousar l singular cul sentido de coletibo i l mirandés gusta [usa esta palabra tenendo an cuonta l uso de la lhéngua] mais de ousar l plural ou anton l nome cun un adbérbio de quantidade antes [cumo tal MUITO]. Bou a deixar eisemplos para eilustrar:
Mirandés: astanho ls frajones granórun bien; las patatas stan mui caras; a cumo pedis pulas patatas?
Pertués: este anho o feijão bagou bem; a batata está muito cara; quanto pede pela batata?
Mas esto son causos talbeç a pedir mais ampeinho i tiempo.

Amadeu Ferreira




3 comentários:

  1. Buonas nuites

    Deixo eiqui outro eisemplo para mostrar la mie cuncurdáncia cul que se diç arriba: "tanazes".
    Outra curjidade ye la palabra "lhares", tamien siempre falada ne l plural.

    ResponderEliminar
  2. Buonas nuites Alcides,

    Lhares ye un bun eisemplo, puis yá nun ten a ber cun ua cousa feita de dues partes, mas si de bárias partes.
    Tanazes tamien ye bien.
    Assi bamos eibeluindo.
    Abraço,

    ResponderEliminar
  3. Buonas nuites, Amadeu,

    Antendo purfeitamiente todas las rezones que mos puoden lhebar a cunsidrar que « truquesas » ne l plural seia la palabra que mais se usa an mirandés (cumo tamien an francés cumo cheguei a dezir). Nesse caso, tenerei que modeficar l miu poema porque « truquesas » yá nun rima cun Marietresa i outras palabras que ampreguei na fin desses mius bersos…

    Mas yá stou a pensar noutra eideia…
    Poner « turquesa » an beç de « truquesa » porque nessas feiras de ls Grazes todos sabemos que se bende de todo: tejeiras, tanazes, truquesas i porque nó tamien « turquesas » ? Mas nesse caso, quando un compra, compra si mas an giral ua sola !

    Talbeç manhana yá l modefique l miu poema. Talbeç !

    ResponderEliminar