terça-feira, 8 de dezembro de 2009

Cumo screbir an mirandés ciertos nomes strangeiros ?


Nun artigo que pus onte, die 7 de Dezembre, an linha ne l site Froles Mirandesas subre l eitnomusicólogo de ourige corsa i por cunseguinte francesa tamien, Michel Giacometti, an que aperpunie eiditar na Wikipédia la berson mirandesa de l artigo yá eisistente subre essa personalidade an pertués, apareciu outra dúbeda : cumo transcrebir l nome de l’atual capital de la Córsega de l Sul, la cidade adonde naciu an 1929 M. Giacometti cumo tamien, diga-se de passaige, l amperador Napoleon Bonaparte: "Ajaccio" cumo an francés ou mesmo an pertués sabendo que la grafie « cc » corresponde an francés por eisemplo als dous sonidos [ks]; ou cumo aperpuso pula cierta Amadeu Ferreira « Ajacio » cun solo un « c » ?

You yá sabie purfeitamente que essa grafie "cc" nun se usa normalmente para trancrebir palabras an mirandés mas l nome dessa capital de la Córsega de l Sul, ilha de l Mediterráneo atualmente administrada pula França, ye antes de todo strangeiro i nó mirandés. Cumo saber anton i tener la certeza que un nun s’anganha quando tenta transcrebir essa palabra an mirandés subretodo que la palabra tamien ten ua pernúncia corsa, defrente por acaso de la francesa mas defrente tamien daqueilha que aperpuso « l tradutor » (cumo diç l nuosso amigo Cristóban Pires que tamien mos ajudou a eiditar l artigo subre Giacometti na Wikipédia ou melhor na Biquipédia yá que las letras « w » i « k » tamien nun se úsan para screbir palabras an mirandés seguindo las regras de la Cumbençon a nun ser palabras de ourige strangeira precisamente cumo esso stá assinalado na p. 15 cun eisemplos de palabras cumo km, kg, TV, Varsóvia, vianense, whisky, Wagner… i you acrecentarie mais nomes cumo por eisemplo Alberville, cidade situada ne ls Alpes que recebiu hai uns anhos ls jogos olímpicos de Eimbierno)... l « tradutor » que debe de ser, penso, Amadeu Ferreira.

I yá agora la pernúncia an lhéngua corsa (lhéngua tamien regional i menos minoritaira que l que un puode pensar) qual ye ? (I para esso tamien you tube que ir a saber de anformaçones... tal i qual cumo fizo l nuosso Amigo Cristóban Pires) :
An lhéngua corsa, l nome de la cidade adonde naciu Giacometti i afinal tamien Napoleon scribe-se assi : "Aiacciu" (cun “cc” tamien por cunseguinte) i la pernúncia parece ser esta: [ajatʃo] cun esta splicaçon que tamien ancuntrei: “Pour avoir le son [ʧ] devant a, o, u, on intercale un "i" qui ne se prononce pas » (i traduzido para mirandés : Para tener l sonido [ʧ] delantre de a, o, u, pon-se un "i" que nun se pernuncia )

Cuncluson : l sonido a que corresponde la letra « c » caso un decida screbir « Ajacio » assi an mirandés nun corresponde nien a la pernúncia corsa, nien a aqueilha que se usa an francés nien normalmente a la de l pertués senó nun beio qual serie la outelidade de mantener ls dous « cc » tamien an pertués. Quier esto dezir que cun « Ajacio » screbido assi, un decide amirandesar la palabra até de l punto de bista fonético.

Por acaso, you nun sabie cumo se pernunciaba an corso l nome dessa capital de la Córsega de l Sul subretodo na medida an que nunca cheguei até agora a besitar essa ilha mas lhembrei-me de l nome dun queiso afamado feito tamien nessa ilha, l « brocciu », sabendo que la palabra se pernuncia na redadeira sílaba cun estes sonidos [ʧu], ls mesmos afinal que para la palabra « Aiacciu” screbida assi an corso.
I puodo-bos dezir mais ua cousa. Esse queiso, l « brocciu », debe de ser mais que buono cumo yá ua beç cheguei a eimaginar quando bi un die un jornalista culinairo apresentar ua receita realizada na Córsega cun « brocciu » precisamente, nun canal de la telbison francesa. Mais que buono... quier dezir que mesmo an francés esse queiso solo puode ser chamado « brocciu » mas «brocciu » cun [ʧu] na redadeira sílaba! Porque l « brocciu » sien [ʧu] até an francés nun puode ser « brocciu »! Nun sei l que ye!

Anton an relaçon a la ourtografie que debemos de adotar an mirandés : «Ajaccio »ou «Ajacio » ?

Hai que pensar bien !

11 comentários:

  1. Buonas tardes Ana,

    Ye mui amportante l assunto que eiqui mos trais, anque a perpósito de l modo de screbir la capital de la Cósega, «Ajaccio» ou «Ajácio». Tenes rezon que el nun stá tratado pula Cumbençon, anque se fale de grafies strangeiras i adaptadas (p. 15), de modo mui stranho ne ls eisemplos pa la lhetra «V», cumo «vianense, Vénus, Varsóvia» que son nomes pertueses i nun beio por que rezon habien de ser agarrados pul mirandés.
    Cuido que qualquiera lhéngua solo ten dous caminos i pa l mirandés ye l mesmo:
    - ou screbir cumo na lhéngua oureginal dessas palabras [London, Ajaccio, Marseilhe, New York, Buenos Aires, Lisboa, etc.), l que mos deixa porblemas ansolubles quando la scrita ye outra ou la lhéngua ye mui fastada de la nuossa, cumo se dá cul griego, l russo, l chino, l árabe, l japonés, etc.;
    - ou screbimos a la mirandesa, anque esso mos puoda sonar algo mal quando stamos afeitos a la lhéngua an que se dízen, i ende se perderan, neçairamente, alguns sonidos de la lhéngua oureginal [Londres, Ajácio, Marseilha, Nuoba Iorque, Buonos Aires, Lisboua/Lisbona, etc.].
    Por mi nun beio porblema de que se sígan ls dous caminos, çque quede bien claro qual l que stamos a seguir quando screbimos. L que nun podemos ye tomar cumo mirandés l que cunteria las regras de la lhéngua.
    Nun comentairo, que ye tamien de houmenige a la question que pones, Ana, nun dá para dezir mais. Mas un die destes, cun mais tiempo, tornarei cun un artigo subre l assunto.
    Por agora quedo a la spera de mais oupeniones.
    Un abraço, Ana, i cuntina culas tues questiones.
    Amadeu

    ResponderEliminar
  2. Caro Amadeu,

    Ye berdade que you focalizei quaije todo l miu comentairo subre l nome de la capital de la Córsega i lhemitei-me a notar na p.15 de la Cumbençon la persença de alguns eisemplos de palabras screbidas cun grafies cunsidradas cumo strangeiras. Mas ye berdade tamien l que diç, Amadeu. Tamien you acho stranho alguns desses eisemplos. Nó l uso de la letra « k » nas abrebiaçones cumo « kg » i « km » que ye bien útele, hai que dezir la berdade; mesma cousa para « w » ne l caso de la abreviaçon «kw » ou para screbir nomes cumo « Wagner »; para screbir « whisky », antretanto, debe de ser possible screbir tamien la palabra cumo an pertués : « uísque »... Mesma cousa para palabras cumo raguebi, basquetebol, etc.

    A mi, na rialidade, ye l uso de la letra « v » ne ls eisemplos dados na p.15 que me deixa algo cética! Cumo se la troca de l sonido « v » pul sonido « b » nun fusse un fenómeno inda mui frequente an muitos lhugares an Pertual i nun só an Trás-ls-Montes ! Ye ua cousa na rialidade inda tan corrente (i sistemática cumo sabemos an mirandés) que ye defícele antender porque ye que haberiemos de screbir palabras cumo estas que aparécen antretanto ne ls eisemplos de la p.15 cun la letra "v" an beç de la letra "b" : TB, Bénus (estas dues de ourige lhatina) i mesmo « bianense » de la mesma maneira que screbemos l berbo « ber » i « bison » (tamien de ourige lhatina) por eisemplo cun « b » i nó cun « v » cumo se screbien an lhatin.

    Mas relatibamente als nómes própios (ls nomes de cidades por eisemplo) que usamos hoije an die...
    A mi, nun me choca « a priori » dezir ou oubir dezir « Barsóbia » i tamien « Biana » ou « bianense » (Talbeç por starmos habituados : ye assi que dízen tamien ls Spanholes an giral) Mas choca-me oubir dezir :
    - « Ajácio » (an beç de «Ajaccio")
    - « Albertville » cul « v » que sirbe tamien para dezir la palabra « ville » sabendo que se trocarmos an francés l «v » por un « b » (fenómeno que nun eisiste an francés de la mesma maneira que eisiste an Pertués) acabamos por tener palabras cun segnificado cumpletamente defrente. « ville » quier dezir « cidade » anquanto que « bile » quier dezir la « bílis » : palabra pertuesa, castelhana i tamien lhatina; porque nó anton tamien mirandesa ?

    Mas por bezes, ye berdade que eisiste ua forma bien specífica de chamar ciertas cidades a que stamos tan aquestumados que yá nun mos surprende :
    Marseilha ou Marselha (Marseille: l "i" nun se prenuncia an francés: sirbe solo para andicar que depuis de l "e" que corresponde a [ɛ] abierto l sonido que ben depuis ye la aproussimante palatal [j]); Pariç (Paris); Bordéus (Bordeaux); Londres (London) i outras cumo las que citou, Amadeu.

    Ye un capítalo anteiro que eisigirie un tema cumo este i nó trés pequeinhas linhas cumo ye l caso na p. 15 de la Cumbençon... sien muitos comentairos (splicaçones i pormenores) cumo sabemos.

    Un abraço tamien, Amadeu,

    Ana

    ResponderEliminar
  3. ¿Por qué Ajaccio o Ajácio? ¿Por qué non Aiacho (como en corsu mas n'ortografía mirandesa)? ¿O por qué non Aiacciu, en corsu?

    Lo meyor ye caltener les formes tradicionales nes distintes llingües si nun tienen un usu hestórico na nuesa llingua. O queremos que los franceses mos digan Miranda de l Douro > "Miranda du Duero", Xixón > "Chichon", Picuote > "Piquote", etc. Nun tien xaciu.

    ResponderEliminar
  4. Muitas lhénguas antre las mais outelizadas hoije an die (Eitaliano, Francés, Anglés, Alman, Castelhano, Pertués…) úsan la ourtografie «Ajaccio»...
    Se a mi me tubíssen dito que Giacometti naciu an «Aiacho» ou mesmo «Aiacciu» sei que nun tenerie feito eimediatamente la relaçon cun la capital de la Córsega… porque nun sou corsa nien specialista de la lhéngua corsa i stou aquestumada a dezir i a screbir «Ajaccio»... cumo debe de ser l caso de muitos mirandeses ou pessonas que fálan, cunhécen ou simpresmente s’antréssan pul Mirandés.
    Mas puls bistos an Beneto ou Beneziano (ua bariante falada antre outros lhugares an Beneza), l nome de la capital de la Córsega serie tamien « Ajacio » (cun un único « c » cumo an lhatin)... Mas l que nun cheguei a saber ye la maneira cumo pernuncian la palabra ls habitantes de Beneza por eisemplo...
    Todo esto merecie anton uas biages que mos lhebarien mais loinge que... Miranda de l Douro, Picuote... i tamien Xixón.

    ResponderEliminar
  5. An Beneto l C se pornuncia cumo l CH mirandés (ou tamien l X nalguas zonas).

    ResponderEliminar
  6. Buonas, Yuji,

    Dezi-mos anton cumo se pernuncia an Beneto "j" na palabra "Ajacio" i andicai tamien adonde stá l acento tónico.

    Talbeç puodamos assi chegar - ou ampeçar a chegar - a ua cuncluson...

    ResponderEliminar
  7. Perdona, nun habie bido la respuosta.
    /ajat∫o/
    Cunfirmei tamien cun ua padovana l acento tónico...

    ResponderEliminar
  8. You parti dua eideia: stamos tan aquestumados an lhénguas cumo l pertués i l francés a screbir i a dezir « Ajaccio » culs sonidos [ks] que a mi me pareciu stranho lhougo ne l início eimaginar que se pudisse prenunciar l nome dessa cidade an mirandés solo cul sonido [s] an beç desses dous.

    Antretanto, na medida an que ye puls bistos tamien possible stablecer aproussimaçones antre la lhéngua corsa i la lhéngua eitaliana tanto na fala cumo na scrita (L corso ye sien dúbeda mais parecido cul eitaliano que cul pertués ou l mirandés), ancuntrei alguns eisemplos de palabras eitalianas que me fazírun pensar mais ua beç que l’aperpuosta de Amadeu de dezir « Ajacio » ten tamien la sue rezon de ser. Trata-se de palabras que tamien se scríben an eitaliano cun «-cc-» (cumo yá bimos an corso) mas que correspónden an mirandés a palabras que ténen solo un «-c-» (tanto na scrita cumo na fala), cumo tamien ye l caso an pertués i até, mas solo an ciertos casos, an francés cumo podemos ber cun estes eisemplos :

    - fogaccia (palabra eitaliana) = FOGAÇA (an mirandés i pertués) i « fouace » (an francés)
    - braccio (an eitaliano, ne l plural : braccia ; i an corso bracciu) = BRAÇO (an mirandés i pertués) i « bras » (an francés)
    - vaccinar (ital.) = BACINAR (an mirandés); vacinar (an pertués); vacciner (an francés).

    Todo esto ye la proba que Amadeu quijo tamien « amirandesar » l nome de la capital de la Córsega i esso ten tamien la sue lógica.

    Yá ne l tiempo de las ambasones franceses, se calha tenerie feito la mesma cousa... contra Napoleon ! I mais de 150 anhos depuis... a fabor antretanto, segundo me parece, de Michel Giacometti… outro corso !

    ResponderEliminar
  9. Inda bou a tiempo de dezir algo?

    Pus será Ajácio an mirandés. L tradutor solo quemiu un "c" de "ajaccio" i metiu "ajacio", porque you generalizei i meti l tradutor esse, fraco, a nun deixar repetir letras na mesma palabra. Esto porque acho que esso acuntece an bárias situaçones.
    Assi que me lembre:
    coordenação -> cordenaçon
    cooperação-> coperaçon
    álcool -> álcol
    perfeccionista-> perfecionista
    coleccionador -> colecionador
    etc...etc .

    Anton l "ajaccio" solo lebou cula "regra" esta que "ambentei". Mas cume ye strangeiro nun gustou. Ne l artigo de la Biquipédia bou poner agora mesmo "Ajácio" i quien quejir que demude :-).

    Saludos

    ResponderEliminar