quinta-feira, 14 de julho de 2011

QUE SE PASSA

Porque nun se púoden poner comentairos?

segunda-feira, 6 de junho de 2011

« La » tamien cumo artigo defenido delantre de palabras femeninas que ampéçan por bogal ?





« Queda eiqui la eideia », scribe assi tal i qual un mirandés cunsiderado cumo un de ls que melhor scribe an Mirandés percisamente. I nun fáltan na realidade ls eisemplos de frases nesta lhéngua an que ls outores nun respeitan la regra que diç antretanto cumo stá splicado na Cumbençon, p.27 (i tornamos quaije al mesmo assunto que hai uns tiempos para acá ) :

« É utilizado (o apóstrofo) no artigo feminino singular, la, quando a palavra seguinte começa por vogal : l’alma »

Se assi ye, hai que fazer esta pregunta :

Porque ye tan frequente anton l nun respeito desta regra an special ne ls testos scritos ?

― Só por falta d’atençon por parte de las pessonas quando scriben i fálan até an Mirandés sabendo que, cumo yá cheguemos a dezir, la pernúncia de « la » i de « l’ » nun ye la mesma assi i todo ?

― Ou por eisemplo: por bies de l’anfluéncia de l castelhano que solo ten un artigo defenido ne l femenino singular : « la » i solo esse ?

―Ou até de l'anfluéncia de l pertués na medida an que nessa lhéngua tamien solo se usa un artigo defenido ne l femenino singular que corresponde a la bogal « a », bogal tamien persente afinal de cuontas ne l artigo mirandés « la » mas que solo se usa normalmente quando ls substantibos ampéçan por cunsonante i nó por bogal ?

Qual la rezon eisatamiente anton ? Quien ye que m'ajuda a antender esto ?






terça-feira, 8 de março de 2011

L tocador de gaita

Yá muitas bezes tenemos achado escrebido la palabra “gueiteiro”.
Çculpai-me por poner assi de modo cenzielho las questiones, mas yá muita beç quedei sien saber al cierto ...

... “gaita” ou “gueita”? “gaiteiro” ou “gueiteiro”?
Sí se fala “gæiteiro” mas este ditongo nun eisiste na Cumbençon.
Puosto esto, haba quien diga cumo escrebir quando queremos dezir “l tocador de gaita”?
Abraços
Alcides

segunda-feira, 7 de março de 2011

O Caso do artigo "l" e dos apóstrofos perdidos


Li com tanto interesse a discussão acerca do artigo "l" que resolvi largar o cómodo lugar de leitora para intervir aqui no blogue enquanto ainda me lembro de como as coisas se passaram entre 1994 e 1999. Começo por agradecer a todos as lições que me têm dado: não sou mirandesa, por isso só convosco, mirandeses, posso aprender algo sobre a vossa língua.

Em foco, a crítica de Ana Maria acerca dos exemplos "l'aire" e "bi'l gato" da p. 29 da Convenção. Críticas deste género são absolutamente essenciais para se poder melhorar, em todos os sentidos, a Convenção Ortográfica. Os exemplos citados são, de facto, causadores de confusão. Por isso, lamento não ter reparado em tal em devido tempo, isto é, há uns 13 anos... Venho, no entanto, chamar a atenção para a frase em que eles aparecem pela primeira vez e que é: "O artigo l faz corpo com as vogais que o rodeiam, iniciando a sílaba da palavra seguinte (l'aire), ou fechando a sílaba da palavra anterior (bi'l gato) (...)". Se nesta frase não se tivesse usado o apóstrofo, essa ligação não ficava clara, sobretudo para um não-mirandês:" l aire" podia ser lido como "le aire" e "bi l gato" como "bi le gato"; e se tivéssemos juntado o artigo à vogal mais próxima - "laire" e " bil gato"- , aí incorreríamos noutro erro ainda mais grave, colando o artigo não importa a que palavra. Não nos ocorreu explicar, in loco, que esse apóstrofo não se destinava a ser utilizado na escrita corrente, confiados em que o próprio quadro dos artigos, que aparece na mesma página, seria suficientemente explícito: nesse quadro não há apóstrofo no artigo masculino. Tão pouco é mencionado o artigo masculino na parte especificamente dedicada ao apóstrofo, na p. 27. Porém, como é evidente, estas explicações que agora dou não invalidam o facto de os citados exemplos causarem, realmente, bastante confusão.

Contudo a principal questão levantada pela Ana Maria diz respeito precisamente à exclusão do apóstrofo no artigo masculino: porque é que ele só aparece no artigo feminino, e não nos dois, como acontece no francês? Concordo com a resposta já dada por Fir, mas gostaria de acrescentar algo mais, por isso retomo o assunto.
Tal como disse Fir, a resposta está na própria função do apóstrofo, que é a de indicar que, no sítio onde ele surge, foram elididas uma ou mais letras. Em francês, sendo os artigos "le" e "la", o apóstrofo pode ser utilizado em ambos. Porém, em mirandês, se o artigo feminino tem vogal explícita, que pode ser elidida, o artigo masculino "l" aparentemente não tem nenhuma. Acontece porém que este artigo mirandês que hoje representamos por "l" provém, não de "lo", mas sim de "el". Assim sendo, o apóstrofo, a ser usado, teria de ocupar o lugar do "e", e teríamos, então, 'l e não l' (como acontece no artigo feminino).
Em mirandês, palavras como "delgado" pronunciam-se com E fechado: em geral, a presença de um L em fim de sílaba átona origina a redução do E. É por isso que, na minha opinião, se pode dizer "îl gato" ou "âl gato", de acordo com a tradição de cada lugar: ambas as formas são variantes reduzidas do mesmo "el" subjacente. Além disso, como já se viu (bi l gato...) essa vogal, agora fechada, do artigo "l", desaparece de todo quando este é precedido por outra vogal. Assim, o artigo mirandês tem dois tipos de variação de pronúncia: uma, contextual, segundo o lugar e a forma das palavras envolventes, e outra, de ordem geográfica.
É de lembrar ainda que, antes da Convenção, os escritores da língua mirandesa usavam indiferentemente 'l e l', sem qualquer critério. Foi por tudo isto que se renunciou ao apóstrofo: a opção pelo "l" simples era a que melhor se adaptava às variações contextuais da pronúncia, não dando origem a erros involuntários. Verificou-se, na prática da escrita, que essa solução funcionava perfeitamente enquanto convenção gráfica, embora pareça um tanto forçada nos sítios onde se diz "âl". Para colmatar esta lacuna, uma solução seria reconstituir o "el" cuja memória se perdeu, como foi feito em relação aos ditongos "ie" e "uo".
Porém isso vem alterar demasiado os hábitos entretanto adquiridos. Vós sabereis conciliar tudo, estou certa - e muito feliz por ver o extraordinário interesse que manifestais pelas coisas da língua.
Até à próxima.
Manuela Barros Ferreira


sábado, 19 de fevereiro de 2011

« l » ou « l’ » ?

Hai outra cousa na Cumbençon que na mie oupenion debie de haber sido mais bien pensada:

L que ye que puode justeficar, ne l caso de l artigo defenido ne l singular, cumo stá screbido na p. 29, l uso de l apóstrofo ounicamente quando la palabra que ampregamos depuis i que ampeça por ua bogal pertence, mas solamente neste caso, al género femenino ?

Ye que un puode até nun antender nada i nun saber l que debe de fazer na medida an que nesse mesmo decumiento i na mesma página aparece ua frase que ye dada curjidosamente an eisemplo, «Bi’l gato, l’aire ye buono», an que se pon precisamente l apóstrofo antre l artigo i la palabra «aire» que nun ye femenina mas masculina cumo todos sabemos !

I antes d’ir mais loinge i culs cunhecimientos que you tamien adquiri nas classes de lhenguística i de fonética a que assisti quando andaba a studar an Paris-III , tamien gustarie de tener la certeza absoluta que ye bien berdade todo l que nessa página stá screbido: por eisemplo, que l artigo defenido « l » quando un diç « Bi l gato » fazerie cuorpo (foneticamente falando, stá claro) até cula bogal final de l berbo ampregado antes de l artigo. Dende la splicaçon que ye dada nessa mesma página para justeficar que nessas frases que son dadas cumo eisemplos apareça tamien un apóstrofo afinal antre l berbo i l artigo nesse grupo de palabras : "Bi’l gato"… A mi parece-me que aqui tamien hai matéria para reflexon tomando siempre an cuonta que ye eissencial nun cumplicar (subretodo quando nun hai berdadeiramiente necidade) mas pul cuntrairo ajudar a antender regras de scrita, prebelegiando siempre la lógica, para la grande maiorie de la populaçon que nun ye oubregatoriamiente cunstituída por specialistas an lhenguítica ou an fonética.

Por esso you pregunto : que lógica permite stablecer de maneira cumbencional mas credible assi i todo que ne l caso de ls artigos defenidos, só se puoda outelizar l apóstrofo (cumo ye l caso aqui : you até agora, nun l ponie l apóstrofo yá que esta palabra "apóstrofo" tamien ye masculina…) quando l substantibo que s’amprega depuis solo pertence al género femenino ?

Quier dezir : l problema só se pon na scrita afinal de cuontas… mas porque ye que esse problema se pon na scrita se nun se pon na fala ? Nun starien anton ls specialistas a cumplicar adonde nun hai rezon precisamente de cumplicar ?

Claro que cumplicórun! You por eisemplo: chena de buonas antençones, tentaba siempre respeitar la Cumbençon na medida de l possible mas a cada beç que precisaba de ampregar formas tan simpres i tan recorrientes cumo l artigo defenido ne l singular que nun fusse l artigo « la » porque l substantibo que ampregaba depuis ou era masculino ou era femenino mas ampeçaba por ua bogal… anton, inda habie que fazer outra ginástica antelectual i pensar tamien : i l substantibo esse, ye quei afinal : masculino ou femenino ?
- Se ye masculino, cumo tal « l aire », Ah, anton, nun l pongas l apóstrofo, porque ye esso l que stá afinal sugerido na p. 29 de la Cumbençon, mas solo cun un eisemplo (i un solo : « l arador », l que ye pouco, ye preciso dezir tamien la berdade!) depuis desse outro eisemplo yá aqui mencionado, dado poucas linhas antes mas que sugerie antretanto l cuntrairo… !!!
- Mas se ye femenino l substantibo, cumo tal « l’auga », puis la Cumbençon diç que si, nessa mesma p. 29, i cun esta justeficaçon : « De modo a facilitar ao máximo a escrita e a evitar erros, a solução adoptada dispensa o apóstrofo, excepto na forma feminina singular antes de vogal : l’auga » (!!)

«De modo a facelitar al mássimo la scrita…. » tenta justeficar la Cumbençon ??!! Mas l que se passa cuncretamiente, i nun hai que tener miedo de l dezir, ye precisamiente l cuntrairo !

Ye mui probable que you steia anfluanciada por questiones de la mesma orde que eisísten afinal ne l caso de l francés. Eisiste an francés tamien por acaso l artigo « l’ » que se usa an eisemplos cumo ls que aparécen nesta frase: « L’hôtesse de l’air se trouve à l’endroit de l’avion où il faut qu’elle soit et arrive toujours à l’heure» ou tamien nestes eisemplos cumo « L’imagination, l’eau, l’utilisation, l’orchestre ", etc
La regra neste caso nun ye nada cumplicada porque a cada beç que un substantibo, seia el masculino ou femenino, ampeça por ua bogal (l « h » de «hôtesse» nun ten balor fonético) l artigo defenido ne l singular (i solo neste caso) ye siempre l mesmo ; ye siempre « l’ » yá que la pernúncia tamien ye la mesma. I digo mais. Nun serie mui ouportuno cumplicar mais an francés porque l’ourtografie de la lhéngua francesa yá ye mui cumplicada (neste caso nó cumo podeis ber, mas noutros casos, si i sien splicaçones lógicas por bezes até!) na medida an que nun houbo an francés reformas ourtográficas de tal maneira amportantes cumo las que houbo an pertués por eisemplo i que l francés se scribe an 2011 afinal tal cumo se screbie ne l seclo XIX.

L caso de l artigo « l’ » que eisiste an francés nun dá tamien que pensar i nun bos faç pensar a bós tamien nesse mesmo artigo que an mirandés se scribe antretando de dues maneiras an beç dua : « l » i « l’ »? A mi si !

Anton ye eibidente que se l oubjetibo ye nun cumplicar i facelitar pul cuntrairo para ua grande maiorie de pessonas la cumprenson de las regras de scrita stablecidas para l Mirandés, l caso de l artigo defenido ne l singular tamien deberá ser tomado an cuonta, sendo talbeç ouportuno fazer tamien ua scuolha i tomar finalmente la melhor decison…

« l » ou « l’ » ?

Ye que hoije mais que nunca, i yá nun stamos ne l seclo XIX, naide ten muito tiempo para perder…

domingo, 5 de setembro de 2010

L USO DE MIE I MI

.
Mie(mi)-minha
Mi-mim

Para un falante sendinés, nun ye fácele çtinguir l uso de las dues palabras i you cumo sendinés tengo esse porblema, cuido que Amadeu, sendinés cumo you, poderá dar ua upa baliente yá que studou a fondo l latin i ye l mais antendido nestas cousas de l mirandés.

L porblema:
"An mirandés mie-minha i mi-mim", mas para nós sendineses mi(mie)-minha i para (mim) debiemos screbir cumo? Nós dezimos "mei" ou "mein" para (mim).

terça-feira, 30 de março de 2010

Ditongos pertueses -ea- i -eo-

Yá me tenie sbarrado cun este porblema, i acho que nun solo de mi. Dei ua buolta agora mesmo a la cumbençon i peç que nun se trata alhá este porblema que cuido seia melhor clareficar.

L porblema que pongo ye: cume se deberie screbir ls ditongo -ea- i -eo- que eisisten an pertués. Acho que hai ua eiquibaléncia pa -ia- i -io- an mirandés respetibamente, i acho que assi se deberian repersentar. Hai pessonas que yá si l fázen, mas peç-me que nun ye la regra.

Alguns eisemplo, cun Pertués purmeiro i cume acho que se deberie screbir an Mirandés:

cun -ea-
amealhar - amialhar
área - ária
alínea - alínia
barbear - barbiar
nomear - nomiar
olear - oliar
realizar - rializar
real - rial
realmente - rialmente

cun -eo-
aleatório - aliatório
geografo - giografo
vídeo - bídio
petróleo - petrólio
núcleo - núclio


Queda a la buossa atenção.

terça-feira, 8 de dezembro de 2009

Cumo screbir an mirandés ciertos nomes strangeiros ?


Nun artigo que pus onte, die 7 de Dezembre, an linha ne l site Froles Mirandesas subre l eitnomusicólogo de ourige corsa i por cunseguinte francesa tamien, Michel Giacometti, an que aperpunie eiditar na Wikipédia la berson mirandesa de l artigo yá eisistente subre essa personalidade an pertués, apareciu outra dúbeda : cumo transcrebir l nome de l’atual capital de la Córsega de l Sul, la cidade adonde naciu an 1929 M. Giacometti cumo tamien, diga-se de passaige, l amperador Napoleon Bonaparte: "Ajaccio" cumo an francés ou mesmo an pertués sabendo que la grafie « cc » corresponde an francés por eisemplo als dous sonidos [ks]; ou cumo aperpuso pula cierta Amadeu Ferreira « Ajacio » cun solo un « c » ?

You yá sabie purfeitamente que essa grafie "cc" nun se usa normalmente para trancrebir palabras an mirandés mas l nome dessa capital de la Córsega de l Sul, ilha de l Mediterráneo atualmente administrada pula França, ye antes de todo strangeiro i nó mirandés. Cumo saber anton i tener la certeza que un nun s’anganha quando tenta transcrebir essa palabra an mirandés subretodo que la palabra tamien ten ua pernúncia corsa, defrente por acaso de la francesa mas defrente tamien daqueilha que aperpuso « l tradutor » (cumo diç l nuosso amigo Cristóban Pires que tamien mos ajudou a eiditar l artigo subre Giacometti na Wikipédia ou melhor na Biquipédia yá que las letras « w » i « k » tamien nun se úsan para screbir palabras an mirandés seguindo las regras de la Cumbençon a nun ser palabras de ourige strangeira precisamente cumo esso stá assinalado na p. 15 cun eisemplos de palabras cumo km, kg, TV, Varsóvia, vianense, whisky, Wagner… i you acrecentarie mais nomes cumo por eisemplo Alberville, cidade situada ne ls Alpes que recebiu hai uns anhos ls jogos olímpicos de Eimbierno)... l « tradutor » que debe de ser, penso, Amadeu Ferreira.

I yá agora la pernúncia an lhéngua corsa (lhéngua tamien regional i menos minoritaira que l que un puode pensar) qual ye ? (I para esso tamien you tube que ir a saber de anformaçones... tal i qual cumo fizo l nuosso Amigo Cristóban Pires) :
An lhéngua corsa, l nome de la cidade adonde naciu Giacometti i afinal tamien Napoleon scribe-se assi : "Aiacciu" (cun “cc” tamien por cunseguinte) i la pernúncia parece ser esta: [ajatʃo] cun esta splicaçon que tamien ancuntrei: “Pour avoir le son [ʧ] devant a, o, u, on intercale un "i" qui ne se prononce pas » (i traduzido para mirandés : Para tener l sonido [ʧ] delantre de a, o, u, pon-se un "i" que nun se pernuncia )

Cuncluson : l sonido a que corresponde la letra « c » caso un decida screbir « Ajacio » assi an mirandés nun corresponde nien a la pernúncia corsa, nien a aqueilha que se usa an francés nien normalmente a la de l pertués senó nun beio qual serie la outelidade de mantener ls dous « cc » tamien an pertués. Quier esto dezir que cun « Ajacio » screbido assi, un decide amirandesar la palabra até de l punto de bista fonético.

Por acaso, you nun sabie cumo se pernunciaba an corso l nome dessa capital de la Córsega de l Sul subretodo na medida an que nunca cheguei até agora a besitar essa ilha mas lhembrei-me de l nome dun queiso afamado feito tamien nessa ilha, l « brocciu », sabendo que la palabra se pernuncia na redadeira sílaba cun estes sonidos [ʧu], ls mesmos afinal que para la palabra « Aiacciu” screbida assi an corso.
I puodo-bos dezir mais ua cousa. Esse queiso, l « brocciu », debe de ser mais que buono cumo yá ua beç cheguei a eimaginar quando bi un die un jornalista culinairo apresentar ua receita realizada na Córsega cun « brocciu » precisamente, nun canal de la telbison francesa. Mais que buono... quier dezir que mesmo an francés esse queiso solo puode ser chamado « brocciu » mas «brocciu » cun [ʧu] na redadeira sílaba! Porque l « brocciu » sien [ʧu] até an francés nun puode ser « brocciu »! Nun sei l que ye!

Anton an relaçon a la ourtografie que debemos de adotar an mirandés : «Ajaccio »ou «Ajacio » ?

Hai que pensar bien !

domingo, 22 de novembro de 2009

"Truquesas" i "Tejeiras": nomes sien singular?



La question que Ana Fernandes eiqui puso, ye amportante, cumo son todas las questiones relatibas a la nuossa lhéngua. You nunca habie pensado nessa question, yá que para mi la prática de la lhéngua era clara, quier dezir, essas palabras que eilha apersenta [tejeiras i truquesas] nunca las oubi ne l singular. Pensando un cachico mais subre l assunto, deixo eiqui algues pequeinhas notas que talbeç puodan ajudar, talbeç nó, mas que éran algo grandes para poner an comentairo al testo de Ana.

1. Cuido que las palabras que solo se úsan [stou a falar de l uso de la lhéngua] ne l plural, ténen a ber cun cousas / objetos que son cumpuostos de dues partes. Mas trata-se de pares de que ye feita ua cousa an que sous dous cumponientes, cada un deilhes tomado a parte, nun fázen sentido ou son yá outra cousa cun outro nome.
a) tejeiras, truquesas, atafales
Cada ua de las partes desses oubjetos nun eisiste de modo a formar ua cousa que faga sentido.
Nestes casos, l singular ten sentido lógico [i até eiqui nunca fui de lógica que you falei, mas solo de l uso de la lhéngua], mas hai que tener cuidado puis el yá nun quier dezir ua cousa, cumo ye la regra, mas metade dessa cousa, ua pieça que debide essa cousa al meio. Assi, quando se diç: ua alforja, ye dua metade de las alforjas que stamos a falar i por ende afuora. Esso quier dezir que inda quando ousamos l singular, caso l admítamos, nunca ye dun oubjeto desses que stamos a falar, mas de la sue metade que nunca eisiste de modo andependiente. Puode-se ousar esse singular? Claro que puode, mas yá nun stamos a falar dua cousa, mas solo de la sue metade.
An pertués, por eisemplo, ye defrente, yá que se usa l singular para senificar esse objecto cumpleto (tesoura, torquez, etc.), l que ye mui defrente de l uso mirandés.
b) alforjas
Cumo ye sabido, uas alforjas ténen un saco de cada lhado a que se le chama alforja. Cumo se puode ber, ye la metade de l oubjecto que stá an cousa, cada un de ls sous cumponientes, que nunca faç ua cousa andependiente, puis ende yá tenerá outro nome [cumo tal, saco].
Seia cumo fur, al cuntrário de l dezido an a) eiqui usa-se l singular, yá que cada ua de las sues partes puode tener outonomie funcional [mas nó ountológica], cumo se puode ber de l seguinte eisemplo: quando iba a regar la huorta las alforjas stában-se-me siempre a caier, porque lhebaba l balodo nua alforja i l sacho para mudar ls sucos na outra.
c) cestos sterqueiros, augadeiros
Diç-se sterqueiro de qualquiera cesto ousado ne l campo: portanto eiqui l singular faç sentido, mas yá ye outra cousa, yá nun se le puode chamar cestos sterqueiros cul balor dua sola cousa. Mas tal cumo an alforjas tamien se puode ousar l singular para dezir cada cesto, mas ende yá ye outra rialidade.

2. Hai pares de cousas an que cada un de ls sous cumponientes faç sentido i puode eisistir solo por si. Eisemplos antre muitos outros:
narizes [ls dous buracos de l nariz], oureilhas, piernas, braços, etc. etc.
Ende yá nun hai porblemas, yá que l par ye formado de dues cousas, de modo que nun se puode dezir que l singular seia metade dua outra cousa. Cada cousa ten andebiduialidade própia.

3. Hai inda outros casos [i deilhes solo eiqui deixo nota sien aperfundar muito] an que l pertués gusta mais de ousar l singular cul sentido de coletibo i l mirandés gusta [usa esta palabra tenendo an cuonta l uso de la lhéngua] mais de ousar l plural ou anton l nome cun un adbérbio de quantidade antes [cumo tal MUITO]. Bou a deixar eisemplos para eilustrar:
Mirandés: astanho ls frajones granórun bien; las patatas stan mui caras; a cumo pedis pulas patatas?
Pertués: este anho o feijão bagou bem; a batata está muito cara; quanto pede pela batata?
Mas esto son causos talbeç a pedir mais ampeinho i tiempo.

Amadeu Ferreira




domingo, 15 de novembro de 2009

“Truquesas” i “tejeiras” : nomes sien singular ?



Nun de ls poemas que screbi ne l Froles Mirandesas, ne l die 15 de l més atrasado, cul títalo « Ua truquesa i uas tanazes mercadas na feira de ls Grazes », fui preciso tomar ua decison : screbir (i tamien dezir) « truquesa » (ne l singular) ou aceitar pul cuntrairo la aperpuosta de Amadeu Ferreira de dezir mas ye « truquesas » dando para esso dous argumientos, un deilhes sendo la presença atestada de la palabra solo ne l plural, ne l dicionairo de l padre Moisés Pires...
Aprobeito este spácio cumo el me sugeriu de fazer para abrir l debate, apersentando zde yá l resultado de las mies ambestigaçones para dezir depuis qual la mie cuncluson :

Purmeira cousa : parece ampossible que un home só (L padre Moisés Pires ou outra pessona qualquiera) mos puoda dar ua repuosta a todas las dúbedas que podemos ancuntrar durante ua bida anteira para saber cumo debemos falar i screbir ua lhéngua ; por outro lhado, parece eibidente que un dicionairo para ser un berdadeiro dicionairo ten de ser l fruito de l trabalho nó dua pessona só mas de toda ua eiquipa custituída tamien por lhenguistas i lhenguistas specializados an lexicologie i lexicografie.

Ye por esso que podemos i debemos ir mais loinge na reflexon subretodo que ua lhéngua tamien eibolui…

Por eisemplo, se furmos a ber qual la eitimologie de « truquesa(s)», daprendemos que essa palabra ben de l francés antigo (ancuntrei essa andicaçon ne l dicionairo de Aurélio Buarque de Holanda Ferreira de la Academie Brasileira de Lhetras eilaborado por un númaro amportantíssimo de specialistas); de la palabra « turcoises » cul sentido de « tanazes turcas », ua forma antiga correspondiente al femenino de « turc » (turco) i por esso mesmo tamien m’antressou saber (yá que l francés ye tamien ua de las lhénguas que mais falo) mais cousas subre essa palabra mirandesa d’ourige francesa que ampregamos inda hoije mas que an francés atual se traduz l mais de las bezes cula palabra « tenaille(s) » que se amprega tamien quaije siempre ne l plural...

Daprendi por outro lhado que inda eisiste assi i todo ne l francés atual la palabra « tricoise(s)» que muitos dicionairos i gramáticas andícan tamien solo ne l plural mas que tamien bi scrito ne l singular aqui mesmo na anternete, por eisemplo mas nun só, an ciertos catálogos de benda de ferramientas specializadas yá que essa palabra an francés sirbe eissencialmente para designar ua catadorie de truquesas que outelízan por eisemplo ls ferradores (an francés : les maréchals-ferrants) quando quieren arrancar pregos i ferraduras yá gastas ne ls cascos de ls cabalhos…
Ne l francés corriente i ne l die a die cumo yá cheguei a dezir usa-se mas ye la palabra « tenaille(s) » que cumo outras, cumo « ciseau (x) » [tejeira(s)] por eisemplo, se amprégan tamien subretodo ne l plural…
Mas nun só !

Passa-se que ancuntrei tamien splicaçones que me chamórun l’atençon nua de las gramáticas mais amportantes de la lhéngua francesa que me pareciu antressante transcrebir aqui i que fui screbida pul gramático belga Maurice Grevisse (Le bon usage : grammaire française, na 12a eidiçon, de 1991, que ye la que you tengo an casa i que yá habie sido ampliada zde la eidiçon anterior pul genro André Goose), sabendo que l outor era, nun será talbeç einútele dezi-lo tamien, filho de ferrador…

Cap. 495, p.821, cul títalo de « Nomes sien singular » ; ye ende que aparece ua lista de palabras i antre eilhas : « tricoises ». Mas l outor diç assi i todo ne l fin desse capítulo: « alguas destas palabras (i neste caso, nun pon categoricamente de lhado la palabra « tricoises ») amprégan-se por bezes ne l singular na lhiteratura, seia por arcaísmo, seia por regionalismo, seia por simpres deseio de oureginalidade ou tamien por çcuido. » (An francés : « Certains mots de la liste ci-dessus se rencontrent parfois au singulier dans la littérature, soit par archaïsme, soit par régionalisme, soit par simples désir d’originalité, ou encore par inadvertance. »)

I mais adelantre, ne l cap. 498 cul títalo « Nomes ampregados andiferentemente ne l singular i ne l plural », a perpósito de la palabra que se usa corrientemente an francés hoije an die i que corresponde a truquesa(s) an mirandés : « tenailles » a perpósito de la qual l outor splica que tamien eisiste ne l singular, forma oufecialmente admitida pula Academie Francesa i dá bários eisemplos straídos de obras lhiterárias de outores franceses antre ls quales estes dous:

- […] tirant […], à l’aide d’une grosse TENAILLE, un fil de métal noir, qu’elle passait dans les trous d’une filière fixée à l’étau (Emile Zola, l’Assomoir, 1877)

- Victor [le maréchal-ferrant] pinça le bout de chaque onglon avec la TENAILLE (Robert Sabatier, Noisettes sauvages, 1996, p 30)

I tamien para CISEAU / CISEAUX (tejeira /tejeiras)
- Une robe dont le corsage qui avait reçu un coup de CISEAU de trop […] (Victor Hugo, Les Misérables, IV, 1862)

Por todas estas rezones que mencionei, acho que tenemos que cuntinar a oubir por acaso (Cumo tamien sugeriu de fazer Amadeu Ferreira) las pessonas a falar… an Sendin que ye la nuossa tierra de ourige cumo tamien ne ls outros sítios adonde se fala Mirandés ...

I para dezir la berdade, a mi nun m’admirarie se oubíssemos tamien dezir…

Truquesa… palabra mirandesa !
Tejeira… i de que maneira !

Ye por esso que depuis de heisitar assi i todo, bou a fazer aqueilho que nunca fiç até agora : bou a tornar a poner « truquesa » (ne l singular) ne l miu poema anque Amadeu Ferreira me l tubisse yá corregido mas dando-me a antender antretanto que aceitaba la eideia que, se quejisse, podie guardar la palabra « truquesa » ne l singular.

Nun ye la fin de l mundo un amponer tamien un cachico las sues scuolhas i oupeniones… Cumo tamien refletir nunca fizo mal a naide !




domingo, 18 de outubro de 2009

sufixos mirandeses -ança / áncia


Pa l porblema que fui puosto hai cachico pul porsor Amadeu cuido que nun hai ua splicaçon, ua regra simples. Mas cuido que estas bárias posseblidades antre áncia/ança son malas i hai nesto todo anfluéncias, claro stá de l Pertués, pa adonde se admite las dues heipoteses. Criei un quadro a partir de palabras pertuesas ponendo delante la possible palabra mirandesa mantenendo i trocando l sufixo. Las heipoteses que you scriberie stan a berde, las que you cuido que son ampossible stan a burmeilho i las azules las que a la purmeira bista me parece que son mais "aceitables". Conclusones? Ye que nun hai ua regra, un padron ouniforme. Mas peç-me que ye perferible ousar palabras cul sufixo defrente de la palabra oureginal pertuesa ne ls causos an que ambas las formas parécen aceitables (por eisemplo ye perferible Fráncia a França). Yá que França será anfluéncia de l Pertués.



Pertués | Mantenendo l Sufixo | Demudando l Sufixo


Palabras Pertuesas acabadas por “ança


Balança – BalançaBaláncia

Bragança – BergançaBergáncia

Cobrança Cobrança Cobráncia

Fiança – FiançaFiáncia

França – FrançaFráncia

Herança – HardançaHardáncia

Lembrança – LembrançaLembráncia

Liderança – LiderançaLideráncia

Matança – MatançaMatáncia

Mudança – MudançaMudáncia

Pança – PançaPáncia

Poupança – PoupançaPoupáncia

Segurança – SigurançaSiguráncia

Vingança – BingançaBingáncia

Vizinhança – BezinançaBezináncia


Palabras Pertuesas acabadas por ância


Alternância – AltarnánciaAltarnança

Ambulância – AmbulánciaAmbulança

Vigilância – BegilánciaBegilança

Distância – ÇtánciaÇtança

Elegância – EilegánciaEilegança

Ganância – GanánciaGanança

Ignorância – EignoránciaEignorança

Importância – AmportánciaAmportança

Militância – MelitánciaMelitança

Substância – SustánciaSustança

sábado, 17 de outubro de 2009

Ls sufixos mirandeses -ança / áncia



Hai palabras mirandesas que acában culs sufixos -ança / áncia, an que hai algue ancerteza yá que a las bezes oubido / lido las dues formas. Serie antressante trocar eideias subre esso. Dexo eiqui las palabras screbidas tal i qual cumo las tengo oubido, sperando oubir las buossas oupeniones, justeficadas se possible. Tamien podereis apersentar outros eisemplos.


baláncia
Bergáncia, Bergança
cobráncia, cobrança
Fráncia, França
lhembráncia
matáncia
mudança
bingança
abundança
ambulança
amportança
çtáncia (mais ousado ye la palabra lunjura)
eicelença
eignorança
ganáncia
melitança, melitáncia
stáncia
sustança, sustáncia

eilegança, eilegáncia
ourdenança




sábado, 10 de outubro de 2009

tele-, tel-, teli-, ter-


Cuido que l porblema que pon Cristóvão ye amportante i nun mos podemos quedar solo por ua ou dues palabras mais ousada, mas tenemos de achar ua seluçon giral para todasw las palabras que son cumpuosta cul prefixo griego tele- [de l griego τελε, eideia de çtante, loinge].

Hai algues palabras yá mui quemuns i que yá antrórun na lhéngua i an relaçon a essas cuido que debemos de respeitar las bárias formas que son ousadas tel-, teli-, tele-, ter-, cunsante ls casos. Nesse sentido debemos poder dezir:
- telbison, telbisor, telbisibo ou terbison, terbisor, terbisibo;
- telfone, telfonar, telfónico, telfonista ou telifone, telifonar, telifónico, telifonista ou inda terfone, terfonar, terfónico, terfonista;
- telgrama ou teligrama; telégrafo, telgrafar [teligrafar], telgráfico [teligráfico], telgrafista [teligrafista];
- telmoble ou telemoble;
- telscuola ou telescuola ou telescola];
- telenobela.


Cumo puode ber-se, la tendéncia ye para ousar tel ou tele [neste caso l e será dezido cumo mudo]. L que aperpongo ye que seia essa la forma ousada para outros casos menos ousados na lhéngua, mas que tamien percisa deilhes. Bi l Dicionário de la Academie de la Lhéngua Sturiana i usa siempre la forma tele-
Deixo eiqui alguns eisemplos, que puoden ser acrecentados, screbidos cunsante you mesmo ls digo.
- telpatie, telpático;
- telfonie;- teletesto;
- telspetador [outra forma: telespetador];
- telscópio, telscópico;
- telequemunicaçon;
- telférico;
- telex.


Agora dezi tamien bós l que achais.

domingo, 4 de outubro de 2009

Tel- ó teli-



An Pertués hai palabras cul perfixo "tele" benido de l griego i cul sentido de "çtante".

L porblema ye que an mirandés este perfixo nuns causos ye tratado de modo defrente doutros. Yá bi screbido "TELbison" mas "TELIfone". Ye aceitable screbir "TELIbison" ó "TELfone"? Na mie oupenion l ampeço "tele" debe siempre quedar eigual. Assi cume debe quedar anton este perfixo?



domingo, 12 de julho de 2009

au- ou ou-?



Palabras cun au- léien-se ou- quando esta sílaba nun ye tónica. Cumo hemos de screbir? Yá bi screbido de la dues maneiras. Eiqui quédan alguns eisemplos de palabras, anque haba mais. L purmeiro grupo ye de palabras formadas zde «auga», mas l segundo grupo ten outras ouriges.



augachado / ougachado

augachal / ougachal

augachar./ ougachar

augaçada / ougaçada

augadeira / ougadeira.

augadielha / ougadielha

augado / ougado

augamiento / ougamiento

augar / ougar

augardiente / ougardiente

augariço / ougariço

augarielha / ougarielha

augarraç / ougarraç

augazileiro / ougazileiro

augueira / ougueira


autonomie / outonomie.

aumentado / oumentado

aumentador /oumentador

aumentar / oumentar

aumentatibo / oumentativo.

aumento / oumento

autentecidade / outenticidade.

autenticar / outenticar.

auténtico / outêntico.

autorizaçon / outorizaçon

autonomie / outonomia.

autonomizar / outonomizar.

autónomo / outónomo.

autor / outor

autoridade / outoridade.

autorie / outorie

autorizar / outorizar.

autuar / outuar


pauliteiro / pouliteiro




domingo, 21 de junho de 2009

-ai- ou -ei-?



Cuntino cula lista de casos an que la scrita ten que ser stablecida por cumbençon. Este blogue nun fui criado para botar abaixo la Cumbençon, mas pa la defender i quien tubir dúbedas que bai a ber las regras i que beia que regras síguen ls testos eiqui screbidos. Çcutir ye ua cousa buona, i esso ajudar a purparar l terreno para un die, quien de dreito, stablecer las nuobas regras de la Cumbençon, que bien falta faç ser rebista i zambolbida.


Hai algues palabras an que l ditongo –ai- átono se lei –ei-. Uas pessonas scríben dua maneira i outras doutra, mas hai que stablecer ua regra. Eiqui deixo ua lista ancumpleta de palabras adonde esso se passa, habendo que tener an cuonta las deilhas deribadas. Quien tubir outras a acrecentar, que las acrecente. Seia qual fur la forma de scrita que se benga a decidir, haberá siempre que fixar l balor cierto de l sonido desse ditongo, i esso nun stá feito na cumbençon.


abaixar – abeixar

ancaixar – anqueixar

ancaixar – anqueixar

ancaixelhar – anqueixelhar

ancaixonar – anqueixonar

angaiolar - angueiolar

apaixonado – apeixonado

caiata – queiata

caiatada - queiatada

caiato – queiato

caixeiro - queixeiro

caixon – queixon

caixote – queixote

gaitada – gueitada

gaiteiro – gueiteiro

gaiuola – gueiuola

paixarico – peixarico

paixarina – peixarina

paixon – peixon

paizanice – peizanice

paizano – peizano



quarta-feira, 3 de junho de 2009

Scrita de palabras: que- ou co-? (2)

Cuntinando cula lista an que la scrita tem alternado antre co- i que- yá que esta última ye la pernúncia mais ousada an mirandés (se la sílaba fur átona, pus se essa sílaba fur tónica lei-se siempre co-).



(eico-) – (eique-) [prefixo]

eicológico – eiquelógico; eicologie – eiquelogie; eicologista - eiquelogista

eiconomicista – eiquenomicista; eiconómico - anquenómico; eiconomie - eiquenomie; eiconomista – eiquenomista; eiconomizar - anquenomizar.

colocaçon – quelocaçon; colocar - quelocar.

colómbia - quelómbia
columbiano - quelumbiano.

colónia – quelónia; colonial – quelonial; colonialista – quelonialista; colonialismo – quelonialismo; colonizaçon – quelonizaçon; colonizador – quelonizador; colonizar –quelonizar; colono - quelono.

coloquial – queloquial; colóquio – quelóquio;

color – quelor; colorado – quelorado; colorar – quelorar; colorido – quelorido; colorir – quelorir;

comandante – quemandante; comandar – quemandar; comandita – quemandita; comando – quemando; comendador – quemendador;

comédia – quemédia; comediante – quemediante;

comemorar – quememorar; comemoraçon – quememoraçon; comemoratibo – quememoratibo;

comenéncia – quemenéncia; comenenciudo - quemenenciudo.

comentador – quementador; comentário – quementário; comentar – quementar; comentarista - quementarista.

comer – quemer; comeres - quemeres

comercial – quemercial; comercializaçon – quemercializaçon; comercializar – quemercializar; comerciante – quemerciante; comerciar – quemerciar; comércio – quemércio

comitiba – quemitiba

comober – quemober; comobido – quemobido; comobiente - quemobiente.

comodato – quemodato; comodatário – quemodatário;

comodidade – quemodidade; comodismo – quemodismo; comodista – quemodista.

comodoro - quemodoro.

comungar – quemungar; comunhon - quemunhon.

comunicaçon – quemunicaçon; comunicado – quemunicado; comunicar – quemunicar; comunicatibo – quemunicatibo; comunidade – quemunidade; comunicador – quemunicador; comunicante - quemunicante.

comum – quemun; comunista – quemunista; comunismo – quemunismo; comunitário - quemunitairo.

comutaçon – quemutaçon; comutatibo – quemutatibo; comutador - quemutador.

ancomienda – anquemienda; ancomendar – anquemendar;

ancomodar - anquemodar.



domingo, 31 de maio de 2009

«Ua bariedade de Lhionés…»



Ne ls anhos uitenta tube que daprender quaije de cor (mas ne l bun sentido) l que un de ls mius porsores de faculdade an França, chamado Paul Teyssier, habie nun solo screbido cumo tamien eiditado nua Histoire de la Langue Portugaise / Stória de la Lhéngua Pertuesa (Presses Universitaires de France, col. Que sais-je ?), lhibro que chegou a ser traduzido para pertués i que passou a ser ua refréncia até an Pertual, se calha inda hoije. Dei-me de cunta desso quando assisti an Coimbra tamien, ua beç, a un curso çtinado a studantes i porsores strangeiros de bários países de l mundo i que era dado na altura por ua moça porsora que alhá ansinaba.

Mas nun starie aqui a falar nesso se por acaso nesse lhibrico, que custitui antretanto ua mina d’anformaçones subre la formaçon i l’eiboluçon de l Pertués al lhargo ls seclos, nun houbisse tamien alguas refréncias al lhionés, a Miranda i a Sendin (antre outras tierras) i a la lhéngua que alhá se fala (ua « bariedade de lhionés » mas sien que l outor le chegue a dar un nome berdadeiramente) cumo tamien, anque eissencialmente para citar l nome, a José Leite de Vasconcelos.

Assi i todo, talbeç essas splicaçones que chegou a dar esse miu porsor, hoije yá falecido, tamien mos puodan ajudar a fazer sugestones i a ancuntrar melhores soluçones ourtográficas (se por acaso eisísten) pa la scrita de la nuossa Lhéngua que satisfágan la maiorie yá que ye esso tamien l que procuramos aqui fazer.

N.B. Esta mie traduçon ye feita a partir de l testo oureginal, an francés, na eidiçon de 1980 : la única de que çpongo de momento.

1) p.29-30, ne l capítulo antitulado «L galaico-pertués (de 1200 a 1350)», subre ls decumientos oufeciales i pribados que fúrun screbidos na altura i que chegórun até nós, diç Paul Teyssier : «L.F. Lindley Cintra analisou ls " foros " de Castelo Rodrigo, tierra que queda a nordeste de la Guarda, que pertencie nesse tiempo al reino de Lhión. Esses "foros" dátan de la segunda metade de l seclo XIII. Fúrun screbidos nua lhéngua adonde l galego se mistura cul lhionés. Esta circustáncia splica-se porque ls reis de Lhión, Fernando II (1157-1188) i Fonso IX (1188-1230), que habien ancuntrado la region zerta na altura de la Recunquista, la poboórun outra beç cun quelonos oureginairos de la Galícia. Fenómenos armanos dében de haber eisistido an muitos outros lhugares. Un eimagina anton facelemente ls processos por que las misturas de populaçones lhougo apuis la Recunquista lhebórun pa l Sul ls falares galaico-pertueses de l Norte. »

2) p. 30 (a perpósito de la grafie de l galaico-pertués que talbeç tamien tenga anfluenciado ciertas scuolhas gráficas que fúrun feitas an relaçon al Mirandés até na altura de l’eilaboraçon de la Cumbençon, an 1999) : «Ye na segunda metade de l seclo XIII que se fúrun stablecendo ciertas tradiçones gráficas. L teçtamiento de Fonso II (1214) outeliza yá «ch» para dar cuonta de la africada [tš], ex. Sancho, chus – cunsoante defrente de [š] pa la qual ye reserbada la grafie "x": esse "ch" ye d’ourige francesa, i yá serbie an castelhano cul mesmo balor. Para " n palatal" i "l palatal" só ye depuis de 1250 que aparécen las grafies "nh" i "lh", ex. gaanhar, velha, que son de ourige probençal. L til (~) sirbe muita beç para andicar la nasalidade de las bogales que tamien puode ser repersentada por ua cunsoante nasal, ex. "razõ" ou "razon".»

3) p. 48, Cap. III, «L pertués ouropeu: de l seclo XIV als nuossos dies», a perpósito de gramáticos, lexicógrafos i filólogos, ye assi que Paul Teyssier acaba esse subcapítulo: «Ne l que diç respeito a la filologie científica, esta fui antroduzida an Pertual na segunda metade de l seclo XIX. L einiciador fui Francisco Adolfo Coelho (1847-1909). Fui eilustrada, antre outros, por Aniceto dos Reis Gonçalves Viana (1840-1914), fundador de la fonética pertuesa, por Carolina Michaëlis de Vasconcelos(1851-1925) i por José Leite de Vasconcelos (1858-1941).

4) p. 49, cap. III, «L território de l pertués ouropeu» : «Hai alguas zonas an que la frunteira lhenguística nun corresponde a la frunteira política: ne l Norte, an Ermisende (porbíncia de Çamora) fala-se ua bariadade de pertués. A Leste de l çtrito de Bergáncia, de l lhado pertués de la frunteira, an Riodonor, Guadramil, Miranda i Sendin, fala-se ua bariedade de Lhionés. […]
Pertual ye un paíç que eignora ls problemas que resúltan, noutros sítios, de la eisisténcia de minories lhenguísticas »



I pronto.
Até inda hai mui pouco tiempo, era solo esto l que sabie, ou pouco mais, acerca de la ourige de la lhéngua que mos trasmitírun ls nuossos pais i abós i que you cumo muitos outros siempre cuntinemos a oubir falar zde l die an que nacimos (You, inda nessa altura, nessas tierras de Miranda) i até hoije, mesmo bibindo ne l Strangeiro, hai mais de quarenta anhos, a mais de mil quilómetros de çtáncia .
Fui esso l que cheguei a daprender an França mas solo quando andube na faculdade (Mui probablemente pouca cousa na rialidade) … mas bastante assi i todo para cuntinar a tener gana de saber siempre mais subre la nuossa lhéngua d’ourige i de ir subretodo mais loinge ne l conhecimiento de l que somos i de l que queremos tamien ser.


sábado, 30 de maio de 2009

Scrita de palabras: que- ou co-? (1)


Deixo eiqui ua lista de palabras que hai quien screiba cun co- i que hai quien scriba cun que-, nun sendoi l critério firme an relaçon a todas eilhas. Cuido que la lista puode ser oumentada.

Este ye un assunto de que nun trata la Cumbençon de 1999 i que serie buono que todos screbíramos de la mesma maneira.

Cuido que la tendéncia para screbir que- ye que na fala essas palabras se ampéçan cul sonido que.



- quelobreiro – colobreiro; quelobrina – colobrina, quelobron – colobron; queluobra – coluobra; queluobro – coluobro; quelubron - colobron

- quelocaçon – colocaçon; quelocar – colocar;

- quelónia – colónia; quelonial – colonial; quelonislismo – colonialismo; quelonialista – colonialista; quelonizaçon – colonizaçon; quelonizar – colonizar;

- queloquiante – coloquiante; quelóquio – coloquio;

- quelor, color; quelorado, clorado; quelorante – colorante; quelorar – colorar; quelorido – colorido; quelorir – colorir;

- queluna – coluna;

- queluostros - coluostros

- quemandante – comandante; quemandar – comandar; quemandita – comandita; quemando – comando;

- quemédia – comédia;

- quemenéncia – comenéncia; quemenenciudo – comenenciudo;

- quemer – comer; quemeres – comeres; quemido – comido;

- quemober – comober; quemobido – comobido;

- quemun - comun

- quemungar – comungar; quemunhon – comunhon;

- quemunicaçon – comunicaçon; quemunicar – comunicar; quemunicatibo – comunicatibo;

- quemunidade - comunidade

- quercimiento – crecimiento;

- quercunda – corcunda;

- questumeiro – costumeiro; questume – costume;

- questura – costura; questurar – costurar; questureira - costureira;

- quetobelhada – cotobelhada; quetobelheira – cotobelheira; quetobielho – cotobielho;

- quetobia – cotobia.



terça-feira, 26 de maio de 2009

La fala de Paradela




[Deixo eiqui un testo duas falas de Paradela que podeis oubir ne l curso de mirandés que dei ne l SAL Solo pula análeze de l testo yá se puode ber muita caratelística de la fala dessa tierra i sirbe de ancentiboa a que outras pessonas fágan l mesmo an relaçon a la fala de outras tierras. Mas cumben oubir la fala cun atento, pus hai partes que nun tengo la certeza se oubi bien.
Deixo ua nota quanto al artigo defenido: ne l singular parece ser siempre l [la forma lo solo aparece ousada cumo pornome]; ne l plural aparece los, mas diç de ls. Há de haber ua regra mas inda nun sei qual ye, mas talbeç alguine çcubra ou traia outros eisemplos.]




1. Carbenar la lhana

- Buonas tardes mos dé Dius

- Olhe i anton que andais a fazer? Andais a carbenar la lhana?

- Ando a carbenar la lhana para ber se sou capaç de la filar, mas isto ye tan ruin que nin se carbena nin se fila.

- Olhe, la lhana dá muito trabalho pa la poner assi, ora si?

- Filha da mãe se dá trabalho... Dá trabalho, dá... Inda quando la lhana ye buona, trabalha-se bien, mas quando ye ruin cum’esta nun hai quien la... quien la trabalhe.

- Pois, assi yá la lhabestes, yá la ponistes a anxugar...

- Yá la lhabei, yá la pus a anxuar [caída de l –g-?] , agora stou a carbená-la i nun fago nada, que nun...

- I anton que quereis fazer cun eilha? Algua colcha?

- I tapetes...

- A telar?

- Si

- I acá inda hai quien teça?

- Não, ... ban a ser feitos an Sendin, acho que... nun são pra mi.

- Á, nun son pra bós?!

- Não, isso ye ua mie ua mie sobrina que me los mandou filar.

- Á stá bien...

- I agora a ber se sou capaç de la filar. Nun sei, bamos a ber.


2. A filar

- Olhai, quien bos ansinou a filar?

- ... you lhougo de pequeinha se fila, lhougo de pequerrica. De pequerrica... Mie mai criou trés filhas i todas trés mos fizo trabalhar lhougo de pequeinhas. A filar. Primeiro dábamos tascos de lhino a filar. Apuis íbamos a assoprar l lhume i lhougo, lhougo pegaba, lhougo pegaba nos tascos i lhougo se queimában....


3. Nuites de eimbierno

- Nunca habie bido assi

- Olhai i nas nuites de eimbierno que fazeis?

- L que tenemos que fazer... fazemos meia ou filar i, quando não, stamos alredor de l lhume i fazer las cabras nas piernas

- Stá bien

- I assi nos deimingos [palhatalizaçon tamien ousada an sendinés] salgo [forma berbal que nun eisiste an sendinés] nunca, mas quando era garota si gustaba de salir a beilar nos deimingos [palhatalizaçon tamien ousada an sendinés] i nos sábados nun salis nun se bai a dar ua buolta por ende? Não you si nun

- Beilábades muito?


4. Ls anjos de la glória

Las mulhieres de Aldinoba quando íban anton a lhebar l almuorço als past, als... segadores, dezien pa mie mai: «á Marie Rosa, bien cuntenta andarás, tu tenes ls anjos de la glória cuntio [caída de l –g-, tal i qual cumo an sendinés], an tue casa. Çque bénen las tues filhas para Aldinoba parécen uns anjos de la glória, a cantar por ende.

- Olha que lindo!

- Ban-se las tues filhas dequi [palhatalizaçon tamien ousada an sendinés] pra fuora, pronto nun se bei a naide a cantar, nun s’oube ua alma, nun se... ai...


5. Cantias na fueira

I apuis de nuite, se mos íbamos a deitar, íbamos pa la fueira [caída de l –g-?] de las... de las Aldinoba. Apuis cun eilhas... nós habiemos andado nas minas you i ua mie armana. Sabiemos cantias [caída de l –g-, tal i qual cumo an sendinés] ... Apuis eilhas, cumo mos oubien cantar no campo, çque íbamos pa la fueira [caída de l –g-?]: «Olhai cantai la tal cantia [caída de l –g-, tal i qual cumo an sendinés], cantai esta cantia [caída de l –g-, tal i qual cumo an sendinés], cantai l’outra». Fazien-mos star na fueira [caída de l –g-?] siempre a cantar.


6. La mina

- Los [artigo] homes ye que andában debaixo de la tierra a sacar aqueilhas... aqueilhas... aquel mi...

(...)

- Bós era fuora de la mina, assi nua casa

- Los [artigo] tius, los [artigo] tius ye que la sacában de ls buracos i apuis nós ye que stábamos nos puiales nua casa andrento, de teilha...


7. Aquilho éramos l diabro

- Apuis a cantar i a bater anton aquilho a partir aquel minério. Aquilho éramos l diabro, aquilho para cantigas nós naqueilha altura sabiemos cantigas.

- I apuis a la nuite beniedes de Infainç a pie pa Paradela

- A pie, i íbamos para alhá tamien a pie, lhougo cedo, lhougo... de manhana ... a las uito horas teniemos que ampeçar a trabalhar. A las uito yá stábamos no trabalho.

- Era de sol a sol?

- Si. Soltábamos... aa... nun sei se a las cinco, [palhatalizaçon que an sendinés yá se perdiu] tamien. A las bezes yá benimos de nuite quando era nos dies pequeinhos yá beniemos de nuite para casa i outras... i pula manhana teniemos de salir tamien quaijeque de nuite. Pa chegarmos a la hora, claro.

- La bida era bien mais defícele que agora

- Mas era mi alegre, oi Jasus aquilho nós andábamos tan alegres todas. Éramos très armanos i you nun sei qual éramos la mais alegre. Apuis aqui bien quejidas [berbo querer: forma berbal stranha, mas antressante] cun todo mundo, eiqui las moças fumus siempre mui quejidas [berbo querer: forma berbal stranha, mas antressante] tanto uas cumo outras, nós eiqui [palhatalizaçon tamien ousada an sendinés] ajuntábamos eiqui [palhatalizaçon tamien ousada an sendinés] un rancho de rapazas...


8. Al serano

- ... l serano só mos daba pa la brincadeira [palhatalizaçon tamien ousada an sendinés], apuis casou-se, apuis yá iba ua... ua cunhada daqui la tie Lucina que chamaba tie Luísa i l home deilha i outro se chamaba Lázaro Dius l perdone, morriu ora si yá? I...

- Stubo casado cula Barraqueira

- Esso! [forma tamien ousada an sendinés]


9. Cozina de ricos

I apuis... l serano apuis que cenábamos... stában anton ... estes éran quinteiros... anton lhebabamos daqui [palhatalizaçon tamien ousada an sendinés] la tie Lucinda i la família, i stábamos todos deçque cenábamos aaa... alredor de l lume... ua cozina grande, oulhai cozina de ricos... [palhatalizaçon tamien ousada an sendinés]


10. L trio nun dá nada

- I aora [caída de l –g-?] ando culos burricos yá só por m’antretener.

- Pois, stá bien...

- La bida nun bedes cumo ye...

- Mas inda teneis assi trator pra arar ou arais culs burros.

- Tengo trator, siempre lo [pornome] tube.

- Inda faziedes assi por muito trigo ou çanteno?

- Não, fais-se pouco porque isso tamien nun dá nada. L trio [caída de l –g-, tal i qual cumo an sendinés] nun dá nada.

- Não.

- Quien ten carro passeia, agora quien no lo [pornome] ten cumo you stá acá no lhugar.

- Tanto dá que seia deimingo cumo segunda.

- Todos los [artigo] dies son eiguales, eiqui nun hai difréncia.




[Grabaçon feita por Filomena da Conceição Pires Preto Alonso, an 2004, pa l IDS – Instituto de Desenvolvimento Social, antidade propiatária de ls fexeiros. Ls falantes son dues ties, ua cun 79 i outra cun 85 anhos, dambas a dues sien anstruçon, i un tiu cun 71 anhos i la 4ª classe.

Amadeu Ferreira [trascriçon i ourganizaçon de ls testos]

01 de Nobembre de 2007