domingo, 31 de maio de 2009

«Ua bariedade de Lhionés…»



Ne ls anhos uitenta tube que daprender quaije de cor (mas ne l bun sentido) l que un de ls mius porsores de faculdade an França, chamado Paul Teyssier, habie nun solo screbido cumo tamien eiditado nua Histoire de la Langue Portugaise / Stória de la Lhéngua Pertuesa (Presses Universitaires de France, col. Que sais-je ?), lhibro que chegou a ser traduzido para pertués i que passou a ser ua refréncia até an Pertual, se calha inda hoije. Dei-me de cunta desso quando assisti an Coimbra tamien, ua beç, a un curso çtinado a studantes i porsores strangeiros de bários países de l mundo i que era dado na altura por ua moça porsora que alhá ansinaba.

Mas nun starie aqui a falar nesso se por acaso nesse lhibrico, que custitui antretanto ua mina d’anformaçones subre la formaçon i l’eiboluçon de l Pertués al lhargo ls seclos, nun houbisse tamien alguas refréncias al lhionés, a Miranda i a Sendin (antre outras tierras) i a la lhéngua que alhá se fala (ua « bariedade de lhionés » mas sien que l outor le chegue a dar un nome berdadeiramente) cumo tamien, anque eissencialmente para citar l nome, a José Leite de Vasconcelos.

Assi i todo, talbeç essas splicaçones que chegou a dar esse miu porsor, hoije yá falecido, tamien mos puodan ajudar a fazer sugestones i a ancuntrar melhores soluçones ourtográficas (se por acaso eisísten) pa la scrita de la nuossa Lhéngua que satisfágan la maiorie yá que ye esso tamien l que procuramos aqui fazer.

N.B. Esta mie traduçon ye feita a partir de l testo oureginal, an francés, na eidiçon de 1980 : la única de que çpongo de momento.

1) p.29-30, ne l capítulo antitulado «L galaico-pertués (de 1200 a 1350)», subre ls decumientos oufeciales i pribados que fúrun screbidos na altura i que chegórun até nós, diç Paul Teyssier : «L.F. Lindley Cintra analisou ls " foros " de Castelo Rodrigo, tierra que queda a nordeste de la Guarda, que pertencie nesse tiempo al reino de Lhión. Esses "foros" dátan de la segunda metade de l seclo XIII. Fúrun screbidos nua lhéngua adonde l galego se mistura cul lhionés. Esta circustáncia splica-se porque ls reis de Lhión, Fernando II (1157-1188) i Fonso IX (1188-1230), que habien ancuntrado la region zerta na altura de la Recunquista, la poboórun outra beç cun quelonos oureginairos de la Galícia. Fenómenos armanos dében de haber eisistido an muitos outros lhugares. Un eimagina anton facelemente ls processos por que las misturas de populaçones lhougo apuis la Recunquista lhebórun pa l Sul ls falares galaico-pertueses de l Norte. »

2) p. 30 (a perpósito de la grafie de l galaico-pertués que talbeç tamien tenga anfluenciado ciertas scuolhas gráficas que fúrun feitas an relaçon al Mirandés até na altura de l’eilaboraçon de la Cumbençon, an 1999) : «Ye na segunda metade de l seclo XIII que se fúrun stablecendo ciertas tradiçones gráficas. L teçtamiento de Fonso II (1214) outeliza yá «ch» para dar cuonta de la africada [tš], ex. Sancho, chus – cunsoante defrente de [š] pa la qual ye reserbada la grafie "x": esse "ch" ye d’ourige francesa, i yá serbie an castelhano cul mesmo balor. Para " n palatal" i "l palatal" só ye depuis de 1250 que aparécen las grafies "nh" i "lh", ex. gaanhar, velha, que son de ourige probençal. L til (~) sirbe muita beç para andicar la nasalidade de las bogales que tamien puode ser repersentada por ua cunsoante nasal, ex. "razõ" ou "razon".»

3) p. 48, Cap. III, «L pertués ouropeu: de l seclo XIV als nuossos dies», a perpósito de gramáticos, lexicógrafos i filólogos, ye assi que Paul Teyssier acaba esse subcapítulo: «Ne l que diç respeito a la filologie científica, esta fui antroduzida an Pertual na segunda metade de l seclo XIX. L einiciador fui Francisco Adolfo Coelho (1847-1909). Fui eilustrada, antre outros, por Aniceto dos Reis Gonçalves Viana (1840-1914), fundador de la fonética pertuesa, por Carolina Michaëlis de Vasconcelos(1851-1925) i por José Leite de Vasconcelos (1858-1941).

4) p. 49, cap. III, «L território de l pertués ouropeu» : «Hai alguas zonas an que la frunteira lhenguística nun corresponde a la frunteira política: ne l Norte, an Ermisende (porbíncia de Çamora) fala-se ua bariadade de pertués. A Leste de l çtrito de Bergáncia, de l lhado pertués de la frunteira, an Riodonor, Guadramil, Miranda i Sendin, fala-se ua bariedade de Lhionés. […]
Pertual ye un paíç que eignora ls problemas que resúltan, noutros sítios, de la eisisténcia de minories lhenguísticas »



I pronto.
Até inda hai mui pouco tiempo, era solo esto l que sabie, ou pouco mais, acerca de la ourige de la lhéngua que mos trasmitírun ls nuossos pais i abós i que you cumo muitos outros siempre cuntinemos a oubir falar zde l die an que nacimos (You, inda nessa altura, nessas tierras de Miranda) i até hoije, mesmo bibindo ne l Strangeiro, hai mais de quarenta anhos, a mais de mil quilómetros de çtáncia .
Fui esso l que cheguei a daprender an França mas solo quando andube na faculdade (Mui probablemente pouca cousa na rialidade) … mas bastante assi i todo para cuntinar a tener gana de saber siempre mais subre la nuossa lhéngua d’ourige i de ir subretodo mais loinge ne l conhecimiento de l que somos i de l que queremos tamien ser.


5 comentários:

  1. Naide diç nada eiqui, ye péna ! Sera qu'isso ye eibidiente pra todos ? Anté hoije parecie-me que no... Gracias Ana ! Ya beio que si los hai que ban a missa, que beian los santos, i que leian los eibangelios ! Inda bien !

    Supongo qu'aende no Miraille tamien steia outro lhibro (se por acaso l'ounebersidade sta abierta purque oubie dezir que staba fechada ya fai mas de 3 meses, inda bien qu'eiqui nun fui assi tanto), chama-se "Du Latin au Portugais". You primeiro coincie-lo an Burdeus, açpuis inda l'ancuntrei nal Porto a la FLUP cul titlo "From Latin to Portuguese". I nal que parece hai tamien ua berçon an Purtués que ye "Do Latin ao Portugues", ber eiqui : http://www.librarything.com/work/1740443

    Nesse lhibrico, ten alha dalgo tamien suobre Mirandés, ho ! no muito apenas dalguas lhinhas, mas ten.

    Ua beç mas, gracias, gracias... ya oubrigado :))) I que Dius bos'al pague !

    ResponderEliminar
  2. Buonos dies Thiérry,

    Antendo l que dizes, mas cuido que este blogue nun será l sítio cierto para essas cousas.

    Hai cousas quanto al mirandés que son dados adquiridos, i conhecidos publicamente. Fàzen parte hai muitos anhos de l nuosso património. Anton, poderien ser mais para un curso, mas las pessonas parece que nun stan muito buoltas para ende ... :)

    Lhembro solo l que se diç ne l punto 6 de las regras eiqui publicadas ne l ampeço de l blogue:
    «6 - ... coincer l que yá se dixo subre l que stá a ser çcutido ....»
    Esto parte de la eideia de que hai ua bibliografie eimensa subre l mirandés que stá publicada i de que hai links para alhá ne l blogue froles mirandesas. L que se passa ye que talbeç las pessonas le déian pouca amportança, i stan ne l sou dreito, mas esso ten un porblema: tornamos siempre al mesmo, al ampeço i por esso siempre mos quedamos pula superficialidade de las cousas. L que quiero dezir ye que este blogue nun sustituiu l trabalho de casa que ten de ser feito. Mas podemos noutro lhado ou por fuora ir tratando dessas cousas, que ye mui simples i mais eificaç.

    Quanto al testo que Ana eiqui trai, fizo bien, anque esse lhibrico, de grande culidade, nada traia de nuobo an relaçon al mirandés: lhemita-se a repetir, i bien, l que dixo l Porsor Lindley Cintra hai muitos anhos ne l sou lhibro subre dialetologie.

    Este ye un blogue subre la scrita an mirandés i nun podemos perder de bista esso, i esso eisige que báiamos al cuncreto, siempre al cuncreto de las palabras, al coincer melhor la nuossa rialidade, pus cuido que inda nun la coincemos bien, i tamien stou a falar por mi. Podemos çcutir todo, mas siempre cun esse oubjetibo an bista.

    Amadeu

    ResponderEliminar
  3. Buonas nuites a todo mundo,

    Sabes, Thierry, que nun antendi mui bien las tues alusones a la religion...
    Mira que you sou ua que nun bai facelemente a missa !

    Esse lhibro de que falas « From Latin to Portuguese » de la outorie de Edwin Bucher Williams, eiditado an 1938 pula Ounibersidade de Pennsylvania, nun l cunheço pessonalmente mas talbeç faga parte por acaso de l fundo decumentairo de la faculdade de Letras de Toulouse-Le Mirail ; l que you te puodo dezir ye que ye citado na bibliografie sumária (Bibliographie sommaire) que Paul Teyssier (que fui miu porsor na Ounibersidade de Paris-Sorbonne) andica ne l final de Histoire de la Langue Portugaise que ye un « Que sais-je ? » i que por isso mesmo debe de ser cunsidrado, cumo tu sabes bien, cumo ua spécie de resumo (neste caso an 127 páginas tipografadas assi i todo) de ls aspetos mais amportantes de la stória de la Lhéngua Pertuesa, zde las sues ouriges até la nuossa éipoca.
    Cumo ye anunciado pul outor, outras andicaçones bibliográficas aparécen de forma mais cumpleta noutro lhibro del, Manuel de Langue Portugaise, que cuntina a ser an França (Desso nun tengo you dúbeda !) la bíblia para l’aprendizaige de l Pertués (yá a un cierto nible) redigida an francés.
    Seis páginas de bibliografie aparécen na fin deste último lhibro, cun títulos i outores amportantes até para l Mirandés penso cumo l Diccionario de COROMINAS (que yá aqui fui citado neste site se bien me alhembro), "Lições de Filologia portuguesa" de José Leite de VASCONCELOS i muitos outros mais…
    La obra de Luís F.L. CINTRA que menciona Paul Teyssier (a perpósito de la oupenion que dou tamien, Amadeu) ye ounicamente: "Sobre « formas de tratamento » na língua portuguesa" (ensaios), Lisboa, 1972.

    I a perpósito de « formas de tratamiento », yá cheguei a pensar que esse punto ye fundamental i tamien deberá de ser analisado an Mirandés, mais que chegou a ser l caso na Cumbençon de 1999.

    Nun falta anton que ler, analisar, oubir, ousserbar i tamien comentar.

    ResponderEliminar
  4. Buono, claro que esse articlo fai tode al sentido eiqui. Ya que falamos de cume screbir Mirandés, solo al titlo de l'articlo diç cume fazer...

    I you nun falei de religion, ye un dezideiro "bas a missa i nun bes los santos" ye cume dezir "nun bes a quatro nun burro", so qu'ende dezie-bos la cousa al contrairo.

    Bon, de tode las maneira you ya nun antendo nada disso, pur isso deixo-bos eiqui que ya bou dalgo roto de nun antender nada.

    ResponderEliminar
  5. Nun te aflijas, Thierry, porque somos todos parecidos i naide ye omniciente, omnipresente... omnitodo i nun sei que mais! Até ls santos, se furmos a ber, dében de ser uns eignorantes an ciertas cousas !

    ResponderEliminar