Ne ls anhos uitenta tube que daprender quaije de cor (mas ne l bun sentido) l que un de ls mius porsores de faculdade an França, chamado Paul Teyssier, habie nun solo screbido cumo tamien eiditado nua Histoire de la Langue Portugaise / Stória de la Lhéngua Pertuesa (Presses Universitaires de France, col. Que sais-je ?), lhibro que chegou a ser traduzido para pertués i que passou a ser ua refréncia até an Pertual, se calha inda hoije. Dei-me de cunta desso quando assisti an Coimbra tamien, ua beç, a un curso çtinado a studantes i porsores strangeiros de bários países de l mundo i que era dado na altura por ua moça porsora que alhá ansinaba.
Mas nun starie aqui a falar nesso se por acaso nesse lhibrico, que custitui antretanto ua mina d’anformaçones subre la formaçon i l’eiboluçon de l Pertués al lhargo ls seclos, nun houbisse tamien alguas refréncias al lhionés, a Miranda i a Sendin (antre outras tierras) i a la lhéngua que alhá se fala (ua « bariedade de lhionés » mas sien que l outor le chegue a dar un nome berdadeiramente) cumo tamien, anque eissencialmente para citar l nome, a José Leite de Vasconcelos.
Assi i todo, talbeç essas splicaçones que chegou a dar esse miu porsor, hoije yá falecido, tamien mos puodan ajudar a fazer sugestones i a ancuntrar melhores soluçones ourtográficas (se por acaso eisísten) pa la scrita de la nuossa Lhéngua que satisfágan la maiorie yá que ye esso tamien l que procuramos aqui fazer.
N.B. Esta mie traduçon ye feita a partir de l testo oureginal, an francés, na eidiçon de 1980 : la única de que çpongo de momento.
1) p.29-30, ne l capítulo antitulado «L galaico-pertués (de 1200 a 1350)», subre ls decumientos oufeciales i pribados que fúrun screbidos na altura i que chegórun até nós, diç Paul Teyssier : «L.F. Lindley Cintra analisou ls " foros " de Castelo Rodrigo, tierra que queda a nordeste de la Guarda, que pertencie nesse tiempo al reino de Lhión. Esses "foros" dátan de la segunda metade de l seclo XIII. Fúrun screbidos nua lhéngua adonde l galego se mistura cul lhionés. Esta circustáncia splica-se porque ls reis de Lhión, Fernando II (1157-1188) i Fonso IX (1188-1230), que habien ancuntrado la region zerta na altura de la Recunquista, la poboórun outra beç cun quelonos oureginairos de la Galícia. Fenómenos armanos dében de haber eisistido an muitos outros lhugares. Un eimagina anton facelemente ls processos por que las misturas de populaçones lhougo apuis la Recunquista lhebórun pa l Sul ls falares galaico-pertueses de l Norte. »
2) p. 30 (a perpósito de la grafie de l galaico-pertués que talbeç tamien tenga anfluenciado ciertas scuolhas gráficas que fúrun feitas an relaçon al Mirandés até na altura de l’eilaboraçon de la Cumbençon, an 1999) : «Ye na segunda metade de l seclo XIII que se fúrun stablecendo ciertas tradiçones gráficas. L teçtamiento de Fonso II (1214) outeliza yá «ch» para dar cuonta de la africada [tš], ex. Sancho, chus – cunsoante defrente de [š] pa la qual ye reserbada la grafie "x": esse "ch" ye d’ourige francesa, i yá serbie an castelhano cul mesmo balor. Para " n palatal" i "l palatal" só ye depuis de 1250 que aparécen las grafies "nh" i "lh", ex. gaanhar, velha, que son de ourige probençal. L til (~) sirbe muita beç para andicar la nasalidade de las bogales que tamien puode ser repersentada por ua cunsoante nasal, ex. "razõ" ou "razon".»
3) p. 48, Cap. III, «L pertués ouropeu: de l seclo XIV als nuossos dies», a perpósito de gramáticos, lexicógrafos i filólogos, ye assi que Paul Teyssier acaba esse subcapítulo: «Ne l que diç respeito a la filologie científica, esta fui antroduzida an Pertual na segunda metade de l seclo XIX. L einiciador fui Francisco Adolfo Coelho (1847-1909). Fui eilustrada, antre outros, por Aniceto dos Reis Gonçalves Viana (1840-1914), fundador de la fonética pertuesa, por Carolina Michaëlis de Vasconcelos(1851-1925) i por José Leite de Vasconcelos (1858-1941).
4) p. 49, cap. III, «L território de l pertués ouropeu» : «Hai alguas zonas an que la frunteira lhenguística nun corresponde a la frunteira política: ne l Norte, an Ermisende (porbíncia de Çamora) fala-se ua bariadade de pertués. A Leste de l çtrito de Bergáncia, de l lhado pertués de la frunteira, an Riodonor, Guadramil, Miranda i Sendin, fala-se ua bariedade de Lhionés. […]
Pertual ye un paíç que eignora ls problemas que resúltan, noutros sítios, de la eisisténcia de minories lhenguísticas »
I pronto.
Até inda hai mui pouco tiempo, era solo esto l que sabie, ou pouco mais, acerca de la ourige de la lhéngua que mos trasmitírun ls nuossos pais i abós i que you cumo muitos outros siempre cuntinemos a oubir falar zde l die an que nacimos (You, inda nessa altura, nessas tierras de Miranda) i até hoije, mesmo bibindo ne l Strangeiro, hai mais de quarenta anhos, a mais de mil quilómetros de çtáncia .
Fui esso l que cheguei a daprender an França mas solo quando andube na faculdade (Mui probablemente pouca cousa na rialidade) … mas bastante assi i todo para cuntinar a tener gana de saber siempre mais subre la nuossa lhéngua d’ourige i de ir subretodo mais loinge ne l conhecimiento de l que somos i de l que queremos tamien ser.